10 lat ekspolatacji L-159

Tomáš Soušek

10 lat ekspolatacji L-159

ALCA uzyskała opinie niezawodnego samolotu

Meandry powstania oraz charakterystyki taktyczno-techniczne czeskiego lekkiego samolotu bojowego Aero L-159 zostały na przestrzeni tych lat dość dokładnie przedstawione na łamach „Nowej Techniki Wojskowej” i „Lotnictwa”, zatem w poniższym artykule skoncentrujemy się przede wszystkim na aspektach związanych z jego eksploatacją w Siłach Zbrojnych Republiki Czeskiej (Armáda České republiky). Wojskowi specjaliści uczestniczyli w programie ALCA już od jego zarania, miał on przecież, jak dzieje się to w przypadku wielu tego typu przedsięwzięć, cele polityczne, związane z utrzymaniem krajowego potencjału produkcyjnego i przejściem na sprzęt odpowiadający zachodnim standardom. Wprowadzeniu L-159 do eksploatacji towarzyszyło wiele trudności, ale Siły Powietrzne AČR stopniowo je pokonywały i dziś maszyny te pełnią ważną rolę w lotnictwie taktycznym. „Wychowała” się na nich cała generacja nowych pilotów, z których wielu „przesiadło” się na naddźwiękowe wielozadaniowe samoloty bojowe Saab JAS-39C/D Gripen. Piloci Gripenów, wraz ze swymi kolegami z L-159, dziś są pełnoprawnymi partnerami podczas ćwiczeń i operacji lotniczych sił powietrznych Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Niełatwe początki
Obchodzona niedawno rocznica wiąże się z dniem 28 grudnia 2000 r., kiedy podpisany został tzw. protokół wdrażający nr 1, na bazie  którego samolot L-159 został przyjęty do uzbrojenia AČR, na razie w podstawowej konfiguracji i tylko na określony okres. Już następnego dnia, 29 grudnia, dwie pierwsze maszyny nowego typu z numerami 6006 i 6007 przeleciały z fabrycznego lotniska Aero Vodochody w Odolenej Vodzie do swego użytkownika, ówczesnej 4. Bazy Lotniska Taktycznego w Čáslaviu. W ten sposób został zapoczątkowany trudny etap wprowadzania nowej techniki do służby. Kolejne dostawy samolotów i wyposażenia naziemnego zostały zrealizowane już w następnym roku, a oficjalne szkolenie na L-159 w Čáslaviu zainicjowano 9 marca 2001 r., zaś pierwsze loty przeprowadzono 28 marca 2001 r. Do przezbrojenia jako pierwszą wytypowano ówczesną 42. eskadrę myśliwską, która do tej pory eksploatowała naddźwiękowe myśliwce MiG-21MF. Zadecydowano, że na L-159 będą przeszkalać się tylko ci piloci, którzy nie  skończyli jeszcze 40 lat, co miało zagwarantować, że środki włożone w ich szkolenie zwrócą się lotnictwu w okresie ich dalszej 10–15 letniej aktywnej służby. Z drugiej strony oznaczało to jednak konieczność rozstania się z wieloma bardzo doświadczonymi pilotami oraz wyraźne obniżenie średniej wieku w eskadrze. Przeszkolenie personelu latającego komplikował fakt braku dwumiejscowej wersji samolotu, którą czeskie lotnictwo nie było zainteresowane, a także jego symulatora, w związku z czym musiano poszukać zastępczych rozwiązań. Przykładowo, pierwsi piloci odbyli szkolenie w Stanach Zjednoczonych, u integratora awioniki L-159, firmy Boeing, gdzie zapoznawali się z zasadami obsługi nowych w czeskim lotnictwie systemów. Właśnie wyposażenie i środowisko informacyjne pilota wyróżniało samolot od wszystkich innych eksploatowanych dotąd w AČR. Zasadniczo inne zobrazowanie sztucznego horyzontu, odpowiadające zachodnim  standardom, wyświetlacze wielofunkcyjne, wyświetlacz przezierny – to wszystko były nowości, których obsługę młodzi i jeszcze mało doświadczeni piloci musieli szybko opanować, a po odbyciu teoretycznej części szkolenia, zasiąść za sterami jednomiejscowej maszyny i wykonać swój pierwszy solowy lot. Przez cały rok 2001 kontynuowany był także program badań nowego systemu. Samolot został wprowadzony do służby jedynie w minimalnej konfiguracji i z wieloma zagadnieniami i problemami przychodziło zmierzyć się równolegle z liniową eksploatacją i przeszkalaniem pilotów wojskowych. W okresie od lipca do września 2001 r. realizowane były np. dodatkowe zakładowe, kontrolne i wojskowe próby uzbrojenia, tak na terytorium Republiki Czeskiej, jak i na francuskim poligonie w Cazaux. Liniowi piloci z jednej strony od początku bardzo wysoko oceniali możliwości w locie L-159, ale z drugiej musieli w kontakcie z nim zasadniczo zmienić swe nawyki, aby móc go efektywnie obsługiwać. Z tego powodu w pierwszym okresie szkolenia odnotowano bardzo wiele zdarzeń, które z racji obowiązywania starego systemu klasyfikacji należało zaliczyć do kategorii przesłanek do wypadku lotniczego. W większości przypadków chodziło jednak tylko o brak znajomości poszczególnych systemów pokładowych, zasad ich obsługi, ale także ich „surowość”. Innymi słowy, już zapalenie się pojedynczego symbolu niesprawności mogło być wzięte za przesłankę do wypadku, ale praktyka potwierdziła potem, że w większości przypadków wystarczyło, poprzez właściwe działanie, zrestartować konkretny system i samolot, bez żadnych ograniczeń, mógł kontynuować zadanie. Ostateczne wprowadzenie samolotu L-159 do uzbrojenia AČR, a więc bez limitu czasowego, nastąpiło 19 grudnia 2001 r. Pierwotne plany Ministerstwa Obrony zakładały, że 72 zamówione samoloty zostaną rozdzielone pomiędzy dwie bazy lotnicze. Dlatego, poza Čáslaviem, samoloty ALCA zaczęto dostarczać także do 32. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Náměšti nad Oslavou. W maju 2001 r. przeleciało tam pierwszych siedem maszyn, a ostatnia z 36 została dostarczona w grudniu 2002 r. Użytkowanie L-159 w Náměšti oficjalnie rozpoczęto już 23 maja 2001 r., kiedy uroczyście zakończono eksploatację tam myśliwsko-bombowych Su-22M4.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 1/2011