15. Waffen-Gren.Div. der SS

Robert Wróblewski

w w walce o Złotów, Jastrowie i Podgaje w 1945 roku

(cz. I)

W 2000 roku na terenie Berlina odnaleziono archiwum sztabu łotewskiej 15. Waffen-Gren.Div. der SS. Dokumenty pochodzące z lat 1944-1945 były zachowane w doskonałym stanie. Pod koniec 2006 roku od prywatnego kolekcjonera, za kwotę 55 000 euro odkupił je rząd Republiki Łotewskiej i wkrótce udostępnił badaczom. Dokumenty te, w kontekście walk łotewskiej dywizji z 1. Armią Wojska Polskiego, stanowią wielką wartość historyczną. Niniejszy artykuł jest próbą rekonstrukcji zmagań bojowych, które miały miejsce w styczniu 1945 roku na przedpolu Wału Pomorskiego.

W sierpniu 1944 roku resztki 15. Waffen-Gren.Div. der SS (lettische Nr.1), zniszczonej na froncie wschodnim, zostały przewiezione na Pomorze, gdzie na terenie SS-Tr.Üb.Pl. „Westpreußen” rozpoczęto proces odtwarzania dywizji. W styczniu 1945 roku dyslokacja oddziałów dywizji była następująca: sztab dywizji znajdował się w Zalesiu (Saalesch), Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32 w rejonie Studzienic (Stüdnitz), Waffen-Gren.Rgt.d.SS 33 w rejonie Płociczna (Grünthal), Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34 w rejonie Trzebieni (Tremborn), Waffen-Art.Rgt.d.SS 15 w Dziemianach (Sophienwalde). 21 stycznia 1945 roku oddziałom stacjonującym w SS-Tr.Üb.Pl. „Westpreußen” ogłoszono hasło alarmowe „Werwolf”. Oznaczało to natychmiastowe utworzenie szeregu oddziałów alarmowych z jednostek szkolnych i zapasowych SS oraz przygotowanie do użycia bojowego 15. Waffen-Gren.Div. der SS. Jednak proces odbudowy dywizji nie był jeszcze zakończony. Nie wszystkie bataliony grenadierów zostały w pełni odtworzone. Dywizji brakowało dużej ilości oporządzenia bojowego, broni maszynowej, haubic polowych i przede wszystkim samochodów ciężarowych – a miała 10 304 żołnierzy (w tym 279 oficerów), 12 lekkich i dwie ciężkie haubice polowe oraz 11 dział przeciwpancernych. W tej sytuacji skierowano na front pułki grenadierów w składzie dwubatalionowym i tylko jeden zbiorczy dywizjon artylerii. Pododdziały, które nie osiągnęły gotowości bojowej, pod dowództwem Sturmbannführera Karlisa Rebergsa (dowódca Waffen-Art.Rgt.d.SS 15) pozostały w dyspozycji komendanta SS-Tr.Üb.Pl. „Westpreußen” Standartenführera Ernsta Meyera lub odesłano je do Gdańska – w tym większość Waffen-Art.Rgt.d.SS 15, II./Waffen-Gren. Rgt.d.SS 32, III./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 33, III./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34, Waffen-FE.Btl.d.SS 15, Waffen-Jäg.Kp.d.SS 15 i Waffen-Bau-Kp.d.SS 15.

22 stycznia dywizji przydzielono grupę bojową Hauptsturmführera Helmuta Joachima. Grupa powstała 21 stycznia 1945 w Brusach (Bruss). W sile trzech kompanii wystawił ją SS-Gren. Ausb.u.Ers.Btl. 35. Hauptsturmführerowi Joachimowi dodatkowo podporządkowano jako II batalion grupę Hauptsturmführera Karla Reinela, zorganizowaną z 7. i 8. kompanii szkolnej SS-Unterführerschule Lauenburg (Lębork) oraz jako III batalion grupę Hauptsturmführera Diedricha sformowaną z SS-und-Waffen-Unterführerschule SS-Tr.Üb.Pl.”Westpreußen” Reckow (Rekowo) – trzy kompanie. 22 stycznia grupa Joachim posiadała 27 oficerów, 171 podoficerów i 1050 żołnierzy

Już 23 stycznia czołowe elementy dywizji weszły do działań bojowych na północ od Nakła (Nakel). Po początkowym sukcesie, zakończonym zdobyciem miasta w dniu 24 stycznia, przez kolejne dni dywizja próbowała powstrzymać działania ofensywne radzieckiej 2. APanc Gw i 47. Armii. 26 stycznia w rejonie miejscowości Karnówko (Alt-Linden), podczas jazdy na stanowisko dowodzenia, Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32 dostał się do niewoli radzieckiej i wtedy prawdopodobnie natychmiast został zastrzelony dowódca dywizji, Oberführer Herbert von Obwurzer. Zastąpił go szef sztabu XVI KA SS Oberführer Adolf Ax, ponieważ wyznaczony na dowódcę Standartenführer dr Eduard Deisenhofer nie dotarł do dywizji i też zaginął – odnalazł się 31 stycznia w Wałczu (Deutsch Krone). 28 stycznia w ciężkich walkach dywizja utraciła Więcbork (Vandsburg), a następnego dnia Sypniewo (Wilckenwalde).

Walki o Złotów
Od popołudnia 29 stycznia 1945 roku dywizja, pobita przez radziecki 125. KS z 47. Armii pod Sypniewem, Dźwiersznem (Dreidorf) i Witrogoszczą (Güntergost), w nieładzie wycofywała się do Złotowa (Flatow). Oddziały radzieckie z pojedynczymi czołgami atakowały skrzydła rozbitych oddziałów łotewskich. Część oddziałów, dowodzona przez Standartenführera Vilisa Janumsa (Waffen-Gren.Rgt.d.SS 33), została okrążona w rejonie Dorotowa (Dorotheenhof). Aby osłonić chaotyczny odwrót, na rozkaz dowódcy dywizji Oberführera Adolfa Axa Sturmbannführer Julijs Kilitis z resztkami swojego I./Waffen-Gren. Rgt.d.SS 34 utworzył pozycje osłonowe w miejscowości Kujan (Kujan) na głównej drodze z Sypniewa do Złotowa. Tam znajdowała się już na pozycjach słaba 2./Pol.Ausb.Btl. „Weistpreußen” kapitana policji Mockera. Jako wsparcie Sturmbannführer Kilitis otrzymał dodatkowo 1./Waffen-Pz.Jag.Abt.d.SS 15 Hauptsturmführera Janisa Lusisa z paroma działami przeciwpancernymi. Pod Kujanem znajdowały się też pozycje ogniowe I./Waffen-Art.Rgt.d.SS 15. Pod tą osłoną łotewskie oddziały koncentrowały się w Złotowie. Sztab 15. Waffen-Gren.Div. der SS z Oberführerem Axem w ostatniej chwili przemknął przed lufami radzieckich czołgów i o godzinie 18:20 dotarł do Złotowa, gdzie natychmiast przystąpił do porządkowania rozbitych oddziałów i organizowania obrony miasta. Rozkazał on Sturmbannführerowi Augustsowi Alksnitisowi (dowódca I./Waffen-Gren. Rgt.d.SS 32) zebranie pododdziałów i obsadzenie nimi pozycji obronnych przed miastem. Na prawo od głównej drogi powinna się znaleźć grupa bojowa Viksne (Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34 z podporządkowanym III./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32), na lewo zaś grupa bojowa Janums (Waffen-Gren.Rgt.d.SS 33 z podporządkowanym I./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32). Do czasu przybycia Standartenführera Janumsa ze sztabem swojego pułku Sturmbannführer Alksnitis został wyznaczony na dowódcę odcinka. Dalej, na zachód, linie zaporowe wzdłuż torów kolejowych miały stworzyć oddziały utworzone ze służb tyłowych: na prawo od drogi grupa Sturmbannführera Harrego Behrndta (aptekarz dywizyjny), na lewo Sturmbannführera dr Friedricha Wahla (IVc – weterynarz dywizyjny). Sturmbannführer Sepp Schwörer (IVa – intendent dywizyjny) otrzymał polecenie wysłania po jednym oficerze do miejscowości Święta (Schwente) i na skrzyżowanie dróg 4 kilometry na północny wschód od Złotowa w celu zbierania rozbitków i kierowania ich do Złotowa.

Późnym wieczorem 29 stycznia położenie dywizji było skrajnie krytyczne. Z oddziałów bojowych w mieście zgromadziły się na razie tylko resztki Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32 Sturmbannführera Fridrichsa Rubenisa, które wyrwały się z okrążenia w miejscowości Rudna (Ruden): słaby I./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32 Sturmbannführera Alksnitisa, dwie kompanie z III./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 32 Hauptsturmführera Martinsa Silinsa (10./ i 12./) oraz jednostki pułkowe – kompania dział piechoty (13./) i kompania przeciwpancerna (14./), walczące jako piechota. Hauptsturmführer Silins ze sztabem batalionu i dwiema kompaniami zaginął. Łącznie tego dnia zaginęło sześciu oficerów pułku. Cały Waffen-Gren.Rgt.d.SS 33 Standartenführera Janumsa wraz z Waffen-Füs.Btl.d.SS 15 Hauptsturmführera Hansa Pomrehna z resztkami Waffen-Pi.Btl.d.SS 15 przedzierał się lasami do Złotowa. Grupa bojowa Viksne (sztab Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34, resztki I./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34, 1./Waffen-Pz.Jag.Abt.d.SS 15, 2./Pol.Ausb.Btl. „Weistpreußen”) broniła się po obu stronach Kujana. Około godziny 19:00 do jej pozycji przebił się II./Waffen-Gren.Rgt.d.SS 34 Hauptsturmführera Peterisa Balodisa, wzmacniając obronę. Inny odcięty oddział łotewski w sile kompanii wycofał się na południe do Kleszczyny (Kleschin), gdzie połączył się z kompanią ozdrowieńców porucznika Zeisigera. Zaatakowany przez radziecki batalion, znalazł się w całkowitym okrążeniu.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 4/2013

Wróć