5 lipca 1943 r. – największa bitwa powietrzna frontu wschodniego

Szymon Tetera

5 lipca 1943 r.

– największa bitwa powietrzna frontu wschodniego

Zmagania rozpoczęte 5 lipca 1943 r. na Łuku Kurskim przeszły do historii jako największa bitwa pancerna II wojny światowej. Długo przygotowywanemu starciu lądowemu towarzyszyło masowe użycie lotnictwa. Intensywność walk powietrznych w pierwszym dniu operacji, umożliwiła lotnikom Luftwaffe osiągnięcie rekordowego wyniku około 380 zestrzeleń.

Siły lotnicze na flance południowej
Przed ofensywą pod Kurskiem Niemcy nie mieli możliwości znacznego zwiększenia sił Luftwaffe na froncie wschodnim, jedynie dokonali ich koncentracji na środkowym odcinku frontu. Kilka miesięcy spokoju po klęsce pod Stalingradem i zatrzymaniu sowieckiej ofensywy na południowym odcinku frontu wykorzystali na odbudowę swoich jednostek lotniczych.

Do wsparcia natarcia na południowej flance łuku kurskiego Luftwaffe wystawiła VIII Fliegerkorps, stanowiący część Luftflotte 4, która kontrolowała jednostki rozmieszczone na południowym odcinku frontu wschodniego.

Do osłony ofensywy na Kursk skoncentrowano cztery Gruppen tych samolotów – II i III/JG 3 oraz I i III/JG 52, wszystkie wyposażone w samoloty myśliwskie Bf 109G. Na południu frontu pozostawiono jedynie dywizjon II/JG 52, który w rejon Charkowa skierowano dopiero początkiem sierpnia, kiedy obie Gruppen z JG 3 odesłano do obrony powietrznej III Rzeszy.

Wsparcie jednostkom lądowym zapewniała duża koncentracja lotnictwa pola walki. Do akcji nad południową flanką natarcia skierowano bowiem dwa kompletne pułki Stukasów – StG 2 i StG 77, przy czym pierwszy z nich wzmocniono przeciwpancerną 10. Staffel na Ju 87G. Zwalczaniem czołgów zająć miało się tzw. Pz.Jagd-Kdo./SchG 1, któremu podporządkowano pięć eskadr na samolotach Hs 129: 4.(Pz.) i 8.(Pz.)/SchG 1, 4.(Pz.) i 8.(Pz.)/SchG 2 oraz Pz.Jagd-Staffel/JG 51. Dodatkowo na myśliwsko-bombowych Fw 190A-5/U3 i Fw 190F-3 operowało pięć eskadr z dywizjonów I i II/SchG 1, podczas gdy wchodząca w skład tego drugiego dywizjonu 7. Staffel wciąż latała na dwupłatowych Hs 123.

Lotnictwo bombowe było reprezentowane przez osiem gruppen na dwusilnikowych bombowcach. Spośród nich, na Heinklach He 111 latał kompletny pułk KG 27 (trzy dywizjony), II i III/KG 55 oraz I/KG 100, na Junkersach Ju 88 operowały zaś dywizjony I i II/KG 3.

Zadania rozpoznawcze dalekiego zasięgu za dnia wykonywały latające na Ju 88 eskadry 2.(F)/22, 2.(F)/11, 3.(F)/121, 2.(F)/100 i eskadra rozpoznania pogody Wekusta 76, w nocy zaś operowała eskadra 1./Nachtaufklärungsstaffel (F), latała głównie na Do 217M.

Rozpoznanie bliskiego zasięgu zapewniały eskadry 1.(H)/21 i 2./NAGr 6 na Fw 189, 1./NAGr 2 na Bf 109, 2.(H)/33 na Bf 110 oraz 5.(H)/32 na Hs 126.

Ponadto dysponowano dywizjonem Störkampfgruppe 4 (sześć eskadr), który wykonywał nocne zadania nękające na lekkich samolotach dwupłatowych różnych typów.

Na południowej flance łuku kurskiego Niemcy dysponowali 153 myśliwcami Bf 109. Lotnictwo wsparcia pola walki dysponowało 242 Ju 87, 79 Hs 129, 89 Fw 190 i 16 Hs 123. Jednostki bombowców dysponowały 221 samolotami He 111 i 72 Ju 88. W jednostkach rozpoznawczych było 44 Ju 88, 11 Do 217M, 1 He 111, 13 Bf 109, 8 Bf 110, 20 Fw 189, 9 Hs 126. Dywizjon Störkampfgruppe 4 dysponował 60 lekkimi samolotami dwupłatowymi.

Fliegerkorps VIII podporządkowane zostały także jednostki lotnictwa węgierskiego, tj. dywizjon 5/I (eskadry 5/1 i 5/2 – w sumie 30 Bf 109F/G), eskadrę bombową 4/1 oraz eskadrę rozpoznawczą 1/1 (w sumie 30 Ju 88A/D), a także eskadrę obserwacyjną 3/1 (12 Fw 189).

Uderzenie niemieckiej 4. Armii Pancernej miało nastąpić na południowym odcinku występu kurskiego, który bronionym był przez sowiecki Front Woroneski wspierany z powietrza przez 2. Armię Lotniczą (2. WA).

Siłą uderzeniowa 2. WA stanowiły: 1. Korpus Lotnictwa Bombowego 1. BAK w składzie dwóch dywizji lotnictwa bombowego (1. GBAD i 293. BAD, każda w sile trzech pułków na Pe-2), 1. Korpus Lotnictwa Szturmowego 1. SzAK w składzie dwóch dywizji lotnictwa szturmowego i jednej dywizji lotnictwa myśliwskiego (266. SzAD i 292. SzAD w sile trzech pułków na Ił-2 każda oraz 203. IAD w sile trzech pułków na Jak-1) oraz samodzielna 291. SzAD (trzy pułki na Ił-2, jeden na Jakach i Ła-5). Armia miała też dwa Korpusy Lotnictwa Myśliwskiego – 4. IAK ( 294. IAD – trzy pułki na Jakach i 302. IAD – trzy pułki na Ła-5) oraz 5. IAK (8. GIAD – cztery pułki na Ła-5 i 205. IAD – trzy pułki na Jakach, od 11 lipca także dotychczas samodzielna 256. IAD składająca się z trzech pułków na Jakach). W nocy niepokoić Niemców miały samoloty U-2 czyli popularne dwupłatowe „Kukuruźniki” z trzech pułków 208. NBAP, która w swym składzie miała również pułk na Pe-2 i Bostonach oraz eskadrę na SB-2.

W sumie 2. WA miała 5 lipca na stanie (samoloty sprawne+niesprawne): 389+85 myśliwców, 172+18 bombowców, 276+23 Iłów-2, 10+8 maszyny rozpoznawcze i 34+15 U-2; razem 881+149 maszyn. Południową flankę Frontu Woronezkiego, osłaniał Front Południowo-Zachodni, wspierany przez 17. WA, lotniska której położone były około 150 kilometrów na południowy-wschód od rejonu niemieckiego przełamania, a więc jej samoloty swobodnie mogły operować nad polem bitwy. 17. WA składała się z trzech Mieszanych Korpusów Lotniczych. 1. SAK tworzyły 5. SzAD (trzy pułki na Ił-2) oraz 288. IAD (trzy pułki na Jakach), 3. SAK tworzyły 290. SzAD (trzy pułki na Iłach-2) i 207. IAD (dwa pułki na Jak-1 i jeden na Ła-5), wreszcie najsilniejszy 9. SAK tworzyły 305. i 306. SzAD (trzy pułki na Ił-2 w każdej) oraz 295. IAD (trzy pułki na Ła-5). Siły armii uzupełniała 244. BAD (cztery pułki na Bostonach) oraz 262. NBAD (trzy pułki na U-2 i jeden na R-5).

W sumie 17. WA miała 5 lipca na stanie 218 myśliwców, aż 383 szturmowce, 70 bombowców i 64 lekkie nocne bombowce; razem 735 maszyn.

2. WA mogła liczyć na wymianę swoich zużytych w walkach jednostek z 5. WA pozostającego w odwodzie Frontu Stepowego. Dysponowała ona 2. Korpusem Myśliwskim, który 7 i 8. lipca osłonił przejście 5. Armii Pancernej pod Prochorowkę, ale bezpośrednio później wysłano go do 1. WA Frontu Zachodniego (skład jednostki przy opisie 1.WA). Drugą wielką jednostką 2. WA był 8. Mieszany Korpus Lotniczy składającym się z szkolonych jeszcze 4. GSzAD i 264. SzAD (trzy pułki Ił-2 w każdej, w sumie 134 maszyny), który istotnie przydzielono (zmieniając oznaczenie 5. Korpus Lotnictwa Szturmowego) do 2. WA, ale już po wygaśnięciu niemieckiej ofensywy. W 5. WA początkiem lipca był dodatkowo także 312. NBAD (trzy pułki na U-2).

13 lipca w 5. WA utworzono 235. IAD (trzy pułki na Ła-5), trzy dni później zaś z 4. WA przeniesiono 201. IAD (dwa pułki na Ła-5 i jeden na Jak-1). Także obie te dywizje miały w swym składzie głównie pilotów po szkołach lotniczych, ale utworzono z nich 10. IAK, który w sile 154 maszyn (uzupełnionych 80 samolotami z innych jednostek) przeniesiono do 2. WA, która 26 lipca uzupełniona została także 202. BAD (trzy pułki na Pe-2; 92 maszyny).

W sumie na południowym odcinku bitwy siły 2. i 16. WA (nie uwzględniając dwupłatowych U-2) liczyły 1650 maszyn, podczas gdy Luftwaffe wystawiła około 1000 maszyn w pierwszej linii. Uwzględniając lepsze parametry taktyczno-techniczne niemieckich samolotów oraz wyższy poziom wyszkolenia ich załóg, siła niemieckiego lotnictwa była wyższa i nie zmienią tego nowe jednostki (blisko 400 maszyn) przydzielone do 2. WA po 20 lipca, a więc po zakończeniu niemieckich działań ofensywnych.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 4/2013