5. Pułk Czołgów Ciężkich

W ramach Wojska Polskiego zostały utworzone cztery pułki czołgów ciężkich, które miały zostać wyposażone w czołgi IS-2. Jako pierwszy powstał 4. Pułk Czołgów Ciężkich, sformowany 5 lipca 1944 roku na mocy rozkazu nr 00127, wydanego przez dowódcę 1. Armii Polskiej. 4. Pułk Czołgów Ciężkich formowano w oparciu o etat 010/460 (etat dowództwa jednostki). Przewidywał on utworzenie: sztabu, czterech kompanii czołgów (po pięć wozów bojowych), kompanii fizylierów, zaopatrzenia technicznego, plutonu saperów, plutonu gospodarczego, plutonu sanitarnego, sekcji polityczno-wychowawczej, sekcji technicznej, sekcji uzbrojenia i zaopatrzenia oraz kwatermistrzostwa. 21 lipca 1944 roku pułk został bezpośrednio podporządkowany dowództwu 1. Armii Polskiej. Formowanie jednostki miało miejsce w Gryszkowicach i Dymitriewce pod Berdyczowem, następnie pułk przerzucono do Kumowa Majorackiego pod Chełmem. 15 października 1944 roku na stację w Chełmie przybył transport (nr 10866) 21 czołgów ciężkich IS-2 - były to pojazdy o następujących numerach fabrycznych: 407301, 408184, 408187, 408197, 408204, 408206, 408210, 408211, 408216, 408223, 408225, 408227, 408228, 408229, 408230, 408232, 408234, 408235, 408236, 408240 i 408241. Czołgi pochodziły z Zakładów im. Kirowa w Czelabińsku. Po zakończeniu walk na Pomorzu, 12 kwietnia 1945 roku jednostka otrzymała uzupełnienie w postaci nowych 7 czołgów, o numerach fabrycznych: 6767, 6816, 6833, 6852, 412153, 412720 i 412746. Ciężkie walki w rejonie Odry i Kanału Hohenzollernów sprawiły, że pułk otrzymał później jeszcze uzupełnienie w postaci 6 czołgów T-34 z 1. BPanc.

Obsada personalna 4. Pułku Czołgów Ciężkich.
Dowódca: mjr M. Janczelenko (od 10 sierpnia 1944 roku do 9 maja 1945 roku); zastępca ds. liniowych: mjr J. Mołokanow (od 3 sierpnia 1944 roku do 9 maja 1945 roku); zastępca ds. technicznych: kpt. M. Rudnicki (od 1 lipca 1944 roku do 9 maja 1945 roku); szef sztabu: mjr A. Jeleński (od 1 sierpnia 1944 roku do 8 października 1944 roku), mjr K. Charytonow-Daczewski (od 8 października 1944 roku do 11 listopada 1944 roku), mjr J. Zamoroko (od 11 listopada 1944 roku do 15 listopada 1944 roku), mjr W. Makarow (od 15 listopada 1944 roku do 25 listopada 1944 roku), mjr A. Chrenow (od 25 listopada 1944 roku do 12 lutego 1945 roku).

Kolejnym pułkiem czołgów ciężkich był sformowany w Chełmie Lubelskim, na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP nr 41/org. z dnia 6 października 1944 roku, 6. Pułk Czołgów Ciężkich. Jednostka powstała jako armijny pułk czołgów i miała podlegać dowództwu 3. Armii WP. W październiku pułk otrzymał swój sprzęt bojowy w postaci 21 czołgów IS-2 o numerach fabrycznych: 4091, 4092, 4093, 4094, 4095, 4096, 4097, 4099, 40849, 40910, 40911, 40914, 40917, 40919, 40921, 40925, 40931, 40934, 40935, 40993 i 409101. W związku z rezygnacją z formowania 3. Armii WP, postanowiono 6. Pułk Czołgów Ciężkich rozwiązać, co nastąpiło rozkazem Naczelnego Dowódcy WP nr 59/org. z dnia 15 listopada 1944 roku. Następnie 25 listopada 1944 roku wszystkie czołgi IS-2 zostały przetransportowane na stację kolejową w miejscowości Rejowiec i odesłane do dyspozycji dowództwa 1. Frontu Białoruskiego.

Obsada personalna 6. Pułku Czołgów Ciężkich.

Dowódca: ppłk P. Skorniakow (od 24 października 1944 roku do 28 listopada 1944 roku); zastępca ds. liniowych: mjr G. Michin (od 26 października 1944 roku do 28 listopada 1944 roku); szef sztabu: mjr A. Lalka (6 października 1944 roku do 28 listopada 1944 roku).

Ostatnim pułkiem czołgów ciężkich był 7. Pułk Czołgów Ciężkich, którego formowanie rozpoczęto rozkazem 0107/org. z 27 kwietnia 1945 roku. Pułk sformowano w dniu 1 maja i do końca wojny liczył on 14 oficerów, 18 podoficerów i 68 szeregowych. Sprzętu bojowego jednostka nie otrzymała.

Powstanie 5. Pułku Czołgów Ciężkich
W sierpniu 1944 roku rozpoczęto formowanie 2. Armii WP – jej dowódcą został mianowany gen. Karol Świerczewski. 20 sierpnia na podstawie rozkazu nr 8 rozpoczęto organizację armijnego 5. Pułku Czołgów Ciężkich, który miał zostać wyposażony w czołgi IS-2. 5 września do Chełmu Lubelskiego przybyła grupa oficerów radzieckich mająca za zadanie zorganizowanie jednostki. W pięć dni później do pułku skierowano pierwszą grupę podoficerów i szeregowych. Ponieważ jednostka ze względu na swoją specyfikę wymagała przeszkolonej kadry, było jasne, że owa kadra pochodzić będzie z Armii Czerwonej. Dowódcą pułku został mianowany ppłk Teodor Rogacz, wszystkie stanowiska dowódcze były także obsadzone przez oficerów radzieckich. Organizacja 5. Pułku od samego początku napotykała na szereg trudności. Dotyczyły one składu personalnego jak i otrzymywania wyposażenia i sprzętu wojskowego. Oficerowie radzieccy (wszyscy służyli wcześniej w pułkach gwardyjskich) traktowali swój nowy przydział jako swego rodzaju karę dyscyplinarną. Pomimo wydanego przez gen. Świerczewskiego rozkazu o konieczności opanowania podstaw języka polskiego przez oficerów radzieckich, żaden z Rosjan służących w 5. Pułku nie władał językiem swoich podkomendnych. Taka sytuacja utrudniała sprawne szkolenie bojowe. Polscy podoficerowie i szeregowi pochodzili głównie z 30. Zapasowego Pułku Piechoty, w dużej części byli to ludzie młodzi, niedoświadczeni, bez wojskowego przeszkolenia, z zacofanych technicznie wschodnich województw Rzeczypospolitej. 15 września 5. Pułk otrzymał numer poczty polowej (83715). Na początku października oddział przeniesiono w rejon Janowa Lubelskiego, gdzie przebywał do końca grudnia 1944 roku. Warunki zakwaterowania były fatalne. Żołnierze mieszkali w ziemiankach, brak było sienników, spano na słomie. Podobne warunki bytowe miały prawie wszystkie jednostki 2. Armii WP (chyba jedne z najgorszych panowały w 1. Korpusie Pancernym). 22 października żołnierze pułku złożyli przysięgę. W październiku 5. Pułk otrzymał sprzęt bojowy - 13 października na stację w Chełmie Lubelskim przybył transport nr 10869, w którym znajdowało się 6 transporterów gąsienicowych Universal Carrier przeznaczonych dla 5. i 6. Pułku Czołgów Ciężkich. Następnego dnia do Chełmu Lubelskiego przybył transport 10867, wiozący 21 czołgów IS-2 o następujących numerach fabrycznych: 408040, 408058, 408070, 408076, 408106, 408113, 408158, 408160, 408207, 408212, 408213, 408215, 408218, 408220, 408226, 408231, 408235, 408237, 408238, 408245 i 408311. Następnie 20 października w transporcie nr 10870 przybyły 3 samochody pancerne BA-64 przeznaczone dla 4., 5. i 6. Pułku Czołgów Ciężkich. Uzbrojenie strzeleckie oraz samochody ciężarowe 5. Pułk otrzymywał stopniowo do końca roku. Jak już wspomniano, z dostawami wyposażenia nie było najlepiej i do dnia wyruszenia na front jednostka nie otrzymała dwóch ciągników ewakuacyjnych przewidzianych etatem, a z 6 radiostacji dowództwo pułku dysponowało tylko dwoma. 31 grudnia 1944 roku 5. Pułk został przeniesiony do Białej pod Radzyminem, gdzie stacjonował od stycznia 1945 roku. Formowanie jednostki zostało oficjalnie zakończone 5 stycznia 1945 roku, tego dnia dowódca przesłał do sztabu Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 2. Armii WP meldunek o ukończeniu „kompletowania” jednostki.