60 lat radiolokacji w Polsce
Zbigniew Czekała, Roman Dufrene
60 lat radiolokacji w Polsce
W czasie II wojny światowej pojawiły się pierwsze, wykorzystywane na dużą skalę, urządzenia radiolokacyjne, które odegrały znaczącą rolę w działaniach wojennych. Było jednak oczywiste, że były to tylko początki tej techniki – przed elektroniką w ogóle rysowały się perspektywy burzliwego rozwoju. Możliwość dalszego rozwoju radarów i ich szerokiego wykorzystania, ze względu na rozwijający się bardzo szybko cywilny ruch lotniczy, napiętą sytuację polityczną i zainteresowanie się tego typu produktami ze strony decydentów wojskowych (zimna wojna i wyścig zbrojeń), spowodowały, że wiele ośrodków badawczych cywilnych i wojskowych w wielu krajach rozpoczęło badania nad techniką radiolokacyjną.
Pierwsze próby związane z techniką radiolokacyjną w Polsce zostały podjęte w 1948 r. w nowo utworzonej katedrze radiolokacji Politechniki Warszawskiej oraz w, istniejącym od 1934 r., Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym, którego dyrektorem do lat 50. ub. w. był prof. Janusz Groszkowski. Pierwszy model radaru, zainstalowany na budynku PIT przy ulicy Ratuszowej w Warszawie, pracował na częstotliwości 200 MHz, wyposażony był w antenę typu Yagi i nadajnik triodowy.
Punktem zwrotnym w rozwoju Instytutu, a później całego polskiego przemysłu radiolokacyjnego, było powołanie w 1951 roku specjalnego laboratorium (TL) przy Zakładach Radiowych im. M. Kasprzaka. Skierowano do tego laboratorium zespół pracowników z PIT i Katedry Radiotechniki Politechniki Gdańskiej, specjalizujących się w technice mikrofalowej i impulsowej. W laboratorium TL w 1952 r. opracowano prototyp radaru Nysa-A, zaś w roku 1953 przeprowadzono jego badania kwalifikacyjne. Dlatego właśnie ten rok jest umownie traktowany jako początek polskiej radiolokacji.
W latach 1953–54 przekazano do próbnej eksploatacji w Wojsku Polskim 5 radarów typu Nysa-A. Uzyskane pozytywne rezultaty skłoniły władze państwowe do powołania w 1954 r. Warszawskich Zakładów Radiowych RAWAR, które miały zajmować się produkcją urządzeń radiolokacyjnych. W ten sposób narodził się w Polsce przemysł radiolokacyjny bazujący na własnych opracowaniach, który dostarczył wiele udanych urządzeń odbiorcom krajowym i zagranicznym.
W miarę postępu techniki i technologii urządzenia te były coraz bardziej skomplikowane, a ich parametry i możliwości ciągle udoskonalane. Powstała baza naukowo-badawcza i produkcyjna. Trzonem tej bazy były: Przemysłowy Instytut Telekomunikacji oraz Centrum Naukowo-Produkcyjne Elektroniki Profesjonalnej RADWAR. W ciągu kilkudziesięciu lat opracowano i wyprodukowano w Polsce znaczną liczbę naziemnych stacji radiolokacyjnych, morskich i brzegowych radarów nawigacyjnych, radarów samolotowych, a także towarzyszących im zautomatyzowanych systemów dowodzenia i kierowania. Głównym odbiorcą wymienionych wyrobów było i jest Wojsko Polskie, niemniej wiele urządzeń i systemów było przedmiotem eksportu do różnych krajów.
Oczywiście, utworzony w latach 50. ubiegłego wieku polski przemysł radiolokacyjny to nie tylko wspomniane firmy. Do ich sukcesu przyczyniły się także uczelnie techniczne oraz inne ośrodki naukowo- badawcze – cywilne i wojskowe, przedstawiciele sił zbrojnych, wiele kooperujących zakładów przemysłowych, spośród których należy wymienić: Wojskową Akademię Techniczną, Politechnikę Warszawską, Politechnikę Wrocławską, Politechnikę Gdańską, Przemysłowy Instytut Maszyn Budowlanych, Ośrodek Badawczo Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych, Akademię Sztabu Generalnego/Akademię Obrony Narodowej, Akademię Marynarki Wojennej, Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, Przemysłowy Instytut Motoryzacji, WSK-PZL Mielec, Laminę, Instytut Tele-Radiotechniczny, Wojskowy Instytut Łączności, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych i wiele innych.
Historia tego przemysłu to nie tylko urządzenia radiolokacyjne, ale również systemy wspomagania dowodzenia i kierowania, systemy rozpoznania radioelektronicznego, systemy obrony przeciwlotniczej. Te specjalności wyrosły na bazie doświadczeń wynikających z rozwoju radarów i systemów radiolokacyjnych, szybkiego rozwoju elektroniki i informatyki.
Działająca obecnie spółka Bumar Elektronika S.A. powstała z połączenia Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji, CNPEP RADWAR i wrocławskiego Dolamu – po ich uprzedniej komercjalizacji.
W dalszej części artykułu przedstawiono urządzenia radiolokacyjne opracowane w Polsce, pominięto natomiast radary produkowane na licencji ZSRS, które w pewnym czasie były produkowane w Rawarze. Przedmiotem artykułu są bowiem osiągnięcia polskich projektantów urządzeń radiolokacyjnych. Uruchomienie produkcji w Polsce radarów artyleryjskich, a potem ostrzegawczych na licencji ZSRS pozwoliła jednak z pewnością lepiej poznać tę tematykę i rozwinąć szereg nowych produktów na użytek Wojska Polskiego.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 07/2013