Władza lotnicza w Polsce

Jerzy Liwiński

Władza lotnicza w Polsce

– 10 lat Urzędu Lotnictwa Cywilnego

17 listopada 2002 r. na mocy nowo uchwalonej ustawy Prawo lotnicze z 3 lipca 2002 r., rozpoczął działalność Urząd Lotnictwa Cywilnego. Pełni on funkcję organu administracji państwowej i nadzoru lotniczego. Jako urząd kontynuuje funkcję władzy lotniczej, zapoczątkowanej ponad dziewięćdziesiąt lat temu i ulegającej przekształceniom stosownie do rozwoju techniki i wymogów zmieniającego się prawa lotniczego.

Władza lotnicza w Polsce funkcjonuje od lipca 1919 r. i jest ściśle związana z lotnictwem cywilnym. Zakres jej działania obejmuje szeroko rozumianą problematykę: transportu lotniczego, infrastruktury lotniskowej, techniki i eksploatacji sprzętu, żeglugi powietrznej, bezpieczeństwa lotów oraz różnego rodzaju uwarunkowań związanych z pracą i szkoleniem personelu lotniczego. Od początku istnienia na władzy ciąży obowiązek nadzoru lotniczego i przystosowania naszego lotnictwa do światowych standardów oraz reprezentowania go na arenie międzynarodowej. W ostatnich latach działalność skupiła się na wdrażaniu przepisów i czynności kontrolnych, wynikających z członkostwa w międzynarodowych organizacjach lotniczych (np. JAA, EASA i ICAO) oraz integracji z Unią Europejską.

Władza lotnicza jako administracja państwowa funkcjonowała w różnych strukturach administracyjnych, ulegając przekształceniom stosownie do zmian organizacyjnych i ustrojowych oraz wymogów zmieniającego się prawa lotniczego. Ponad dziewięćdziesiąt lat temu jej przedstawicielem był referent pracujący w Wydziale Kolejek Wąskotorowych i Miejskich Ministerstwa Kolei Żelaznych, a od dziesięciu lat rolę tę pełni Urząd Lotnictwa Cywilnego.

Rys historyczny władzy lotniczej
Pierwsze lata. Po I wojnie światowej zaistniało szerokie zainteresowanie nowym środkiem transportu, jakim był samolot. Impulsem dla ówczesnych polskich władz do utworzenia odpowiedniej komórki organizacyjnej były składane wnioski zagranicznych towarzystw lotniczych o udzielenie im koncesji na uruchomienie komunikacji lotniczej. Zaistniała więc na szczeblu rządowym konieczność rozstrzygnięcia, w kompetencjach którego ministerstwa powinno być lotnictwo. Decyzją Rady Ministrów z 28 lipca 1919 r. sprawy komunikacji lotniczej powierzono ówczesnemu Ministrowi Kolei Żelaznych (MKŻ). Uznano, że kolejnictwo jest najbardziej nowoczesne i uregulowane specjalistycznymi przepisami. Zagadnienia lotnicze znalazły się początkowo w zakresie działania Wydziału Kolejek Wąskotorowych i Miejskich, gdzie sprawy lotnicze były załatwiane wraz z innymi będącymi w zakresie jego działania. Postępujący rozwój lotnictwa wymagał jednak posiadania specjalistycznej kadry i osobnej komórki organizacyjnej. W 1921 r. władze wojskowe oddelegowały do tego wydziału oficera lotnictwa, a dwa lata później przy Wydziale IV Pasażerskim MKŻ utworzono Referat Lotnictwa Cywilnego.

W 1924 r. kompetencje Ministra Kolei Żelaznych dotyczące lotnictwa zostały zapisane w ustawie, a rok później, stosownym zarządzeniem tego ministra, realizacja spraw lotniczych w terenie została zlecona Dyrekcjom Okręgowym Kolei Państwowych (DOKP). Organami władzy w terenie stały się placówki zawiadowców lotnisk, którzy podlegali służbowo właściwej terytorialnie kolejowej DOKP. Personel placówki liczył od kilku do kilkunastu osób, a jego zadaniem był nadzór nad całokształtem spraw lotniczych na danym lotnisku. Od 1927 r. po wejściu w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o ustanowieniu urzędu Ministra Komunikacji (MK), dotychczasowe kompetencje Ministra Kolei Żelaznych w zakresie lotnictwa zostały przekazane nowemu ministerstwu. Nadzór techniczny i rejestr statków powietrznych został zlecony francuskiej firmie Veritas, której oddział znajdował się w Warszawie.

Pierwszym aktem prawnym regulującym całokształt spraw lotniczych w kraju było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 14 marca 1928 r. o prawie lotniczym. Jego ogłoszenie i wynikająca z niego konieczność właściwej realizacji skutkowała utworzeniem w czerwcu 1928 r. Wydziału Lotnictwa Cywilnego, podległego bezpośrednio Ministrowi Komunikacji. Jednym z pierwszych zrealizowanych zadań było opracowanie i wdrożenie awangardowego Programu Rozwoju Lotnictwa Cywilnego (na jego podstawie prywatne przedsiębiorstwa Aerolot i Aero uległy likwidacji, a na ich bazie powołano przedsiębiorstwo państwowo-samorządowe Polskie Linie Lotnicze LOT).

W lipcu 1932 r. Wydział przekształcono w Departament Lotnictwa Cywilnego (DLC), który tworzyły referaty: ogólno-administracyjny, polityczno-prawny, eksploatacyjny oraz budowy lotnisk i dróg powietrznych. W terenie została zachowana podległość Dyrekcjom Okręgowych Kolei Państwowych (DOKP).

W 1936 r. utworzono dział Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych (KCSP), który funkcjonował w strukturach lotnictwa wojskowego. Był zalążkiem państwowego organu kontroli nad cywilną techniką lotniczą. Nowo powstały organ prowadził nadzór nad produkcją i eksploatację statków powietrznych, zajmował się badaniem wypadków lotniczych oraz wydawał świadectwa sprawności technicznej sprzętu.

Okres wojny. 31 sierpnia 1939 r. weszła w życie wojenna organizacja lotnictwa cywilnego. Zadania mobilizacyjne realizowało Szefostwo Lotnictwa Komunikacyjnego, a jego szefem został ówczesny dyrektor departamentu, mjr Zygfryd Piątkowski. W Wielkiej Brytanii przy Dowództwie Polskich Sił Powietrznych zorganizowano Samodzielny Referat Lotnictwa Cywilnego, a jego głównym zadaniem była organizacja pomocy i opieka nad przebywającym na emigracji personelem lotniczym. Natomiast w strukturach polskiego rządu emigracyjnego powołano Wydział Lotniczy. Realizował on przedsięwzięcia związane z wyceną strat wojennych oraz przygotowywał plany odbudowy polskiego lotnictwa cywilnego po wojnie. Przedstawiciele polskiej władzy lotniczej brali udział w przygotowaniu międzynarodowego aktu prawnego regulującego działalność lotnictwa cywilnego, tzw. Konwencji Chicagowskiej z 7 grudnia 1944 r.

Pierwsze lata po wojnie. W czasie wyzwalania wschodnich terenów Polski przy ówczesnym Dowództwie Wojsk lotniczych utworzono Oddział Lotnictwa Cywilnego. Po przekształceniach organizacyjnych w państwie i utworzeniu urzędu Ministerstwa Komunikacji sprawy nadzoru lotniczego zostały zlecone Inspektoratowi Lotnictwa Cywilnego, któremu też powierzono zarząd państwowy nad PLL LOT. Po kilkumiesięcznej działalności Inspektorat przekształcił się w Departament Lotnictwa Cywilnego (DLC). Funkcjonował w strukturze czterech specjalistycznych referatów i Inspektoratu Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych (IKCSP).

Lata pięćdziesiąte ubiegłego wieku były okresem kolejnych zmian w strukturze resortu transportu i władzy lotniczej. Ministerstwo Komunikacji podzieliło się na dwa ministerstwa: Kolei oraz Transportu Drogowego i Lotniczego. Departament Lotnictwa Cywilnego przez kilka lat składał się z trzech wydziałów (Eksploatacji, Technicznego i Referatu Szkoleń). W połowie dekady w wyniku przekazania części zadań do lotnictwa wojskowego (np. ruchu lotniczego) Departament Lotnictwa Cywilnego został rozformowany, a na jego bazie powstał Zarząd Lotnictwa Cywilnego. Jednak po kilku latach przywrócono urząd Ministra Komunikacji, a w jego nowej strukturze ponownie sformowano Departament Lotnictwa Cywilnego (DLC). Pod koniec kadencji miały miejsce istotne zmiany organizacyjne polegające na powołaniu Zarządu Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych (ZRLiLK), który przejął zagadnienia ruchu lotniczego i infrastruktury lotniskowej.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 11/2012