Africa Aerospace & Defence 2014

Michał Petrykowski, Paweł Bondaryk

Africa Aerospace & Defence 2014

Africa Aerospace & Defence, to organizowane cyklicznie co dwa lata w RPA największe targi przemysłu obronnego na „czarnym kontynencie”. Ich historia sięga 1975 r., kiedy po raz pierwszy na lotnisku w Lanserii (w pobliżu stolicy kraju) przedstawiono szerszej publiczności wyposażenie lotnicze i wojskowe. W połowie lat dziewięćdziesiątych kolejna wystawa nazwana Expo’95, połączona z obchodami 75-lecia południowoafrykańskiego lotnictwa wojskowego, zapoczątkowała cykliczne imprezy znane jako Aerospace Africa. Na początku XXI wieku Aerospace Africa wraz z organizowaną co dwa lata imprezą DEXSA (Defence Exhibition of South Africa) zostały połączone w jedną, znaną jako Aerospace Africa and Defence. Tegoroczne ósme targi AAD zostały zorganizowane 17-21 września w należącej do Sił Powietrznych RPA bazie Waterkloof w pobliżu Pretorii.

Będące nieodłącznym elementem AAD pokazy lotnicze zostały zdominowane w tym roku przez prezentację gospodarzy, South African Air Force (SAAF). Warto w tym miejscu wspomnieć, jak na przestrzeni ostatnich czterdziestu lat zmieniała się struktura lotnictwa RPA, niegdyś najpotężniejszych sił powietrznych w regionie. W chwili największej świetności w czasach apartheidu w składzie SAAF znajdowało się 9 eskadr myśliwskich i myśliwsko-bombowych, 2 eskadry morskie, 7 eskadr śmigłowcowych, 5 transportowych i 2 eskadry współpracy z siłami lądowymi.

RPA jako jedno z kilku państw na świecie, dysponowało również bronią jądrową – sześć ładunków o mocy od 10 do 18 kT mogło być przenoszonych przez znajdujące się w wyposażeniu SAAF samoloty Blackburn Buccaneer lub English Electric Canberra. Prace nad własnym arsenałem jądrowym były prowadzone w RPA od końca lat sześćdziesiątych. Na początku lat dziewięćdziesiątych, tuż przed przejęciem władzy przez opozycję, „biały” rząd podjął decyzję o dobrowolnej likwidacji broni jądrowej. Jednym z motywów tej decyzji była obawa o możliwość późniejszego wykorzystania arsenału jądrowego przez nowe władze RPA, wywodzące się z kręgów organizacji „rewolucyjnych” i uznawanych za terrorystyczne.

Historia SAAF
Siły Powietrzne RPA to drugie najstarsze wojska lotnicze na świecie. SAAF zostały utworzone 1 lutego 1920 r., dwa lata po sformowaniu brytyjskich Royal Air Force. Pomimo bogatego dorobku i czynnego udziału w licznych konfliktach m.in. w drugiej wojnie światowej, wojnie koreańskiej oraz wojnie przygranicznej (tzw. Border War), South African Air Force czasy świetności mają już dawno za sobą. To właśnie w czasie ostatniego z wymienionych konfliktów SAAF wraz z pozostałymi formacjami wojskowymi kraju tworzyły największą potęgę militarną w regionie. W chwili rozpoczęcia działań w wojnie przygranicznej w 1966 r. w wyposażeniu South African Air Force znajdowało się 36 samolotów Dassault Mirage III, 25 North American F-86 Sabre, siedem Blackburn Buccaneer, dziewięć English Electric Canberra, około 70 de Havilland Vampire, siedem Lockheed C-130 Hercules, osiem Douglas DC-4 Skymaster, 80 Douglas C-47 Skytrain, około 300 szkolnych Harvardów, 34 Cessny 185, siedem patrolowych Avro Shackleton, siedem Alouette II, około 50 Alouette III i dziewięć Westland Wasp.

W połowie lat siedemdziesiątych, podczas największego nasilenia walk w Angoli do jednostek liniowych SAAF trafiły dodatkowo m.in. samoloty szturmowe Atlas Impala Mk I/II (licencyjne Aermacchi MB-326M/ KC, łącznie SAAF dysponowało blisko 250 egzemplarzami w wersji jedno- i dwumiejscowej), śmigłowce Aerospatiale Puma (do 1975 r. dostarczono łącznie 89 maszyn), Super Frelon (17 sztuk) i samoloty transportowe C-160Z Transall (dziewięć). Do zadań pomocniczych były również wykorzystywane Piaggio 166 Albatross (20 egzemplarzy) oraz lokalnie budowane Atlas AM.3CM Bosbok (40 samolotów) i C-4M Kudu (również 40 maszyn) oraz kilka samolotów dyspozycyjnych (m.in. BAe 125 i Vickers Viscount).

Trzon jednostek myśliwskich stanowiły Mirage III, które zostały zamówione w kwietniu 1962. Pierwsze egzemplarze trafiły do RPA w kwietniu 1963 r., i weszły do wyposażenia 2. eskadry stacjonującej w bazie Waterkloof w pobliżu Johannesburga. Początkowo zamówienie opiewało na 16 maszyn w wersji IIICZ oraz trzy dwumiejscowe IIIBZ. Trzy lata później jednostki SAAF zasiliło 16 wielozadaniowych Mirage IIIEZ, wyposażonych w mocniejsze silniki Atar 09C oraz radiolokator CSF Cyrano II. Wraz z nowym wariantem SAAF wzbogaciła się o trzy Mirage IIIDZ (dwumiejscowa eksportowa odmiana IIIE, podobnie jak IIIBZ pozbawiona radaru), które trafiły do 3. eskadry SAAF, początkowo podległej formalnie 2. eskadrze. W wyposażeniu tej jednostki w późniejszym czasie znalazło się dodatkowo 11 Mirage IIID2Z oraz dodatkowy Mirage IIIEZ.

W 1966 r. w ramach 2. eskadry utworzono dodatkowy klucz, który otrzymał cztery rozpoznawcze Mirage IIIRZ z silnikami Atar 09C, w 1974 r. do jednostki trafiły dodatkowe cztery Mirage IIIR2Z wyposażone w Atar 09K50. Łącznie SAAF dysponowały 58 Mirage III wszystkich wersji. W lutym 1975 r. 3. eskadra uzyskała pełną niezależność i otrzymała nowe myśliwce Mirage F1CZ (łącznie 16 samolotów). Program poszukiwania następcy Mirage III został ogłoszony w 1969 r., a w jego ramach obok wersji myśliwskiej do RPA trafiły również maszyny myśliwsko-bombowe – Mirage F1AZ (w sumie 32 egzemplarze). Pojawienie się nowoczesnych Mirage F1 pozwoliło SAAF na utrzymanie przewagi w powietrzu w czasie walk na północy kraju i konfliktu z Angolą.

Od chwili zakończenia działań wojennych i uzyskania niepodległości przez Namibię zarówno ilość sprzętu jak i liczba baz SAAF ulegała systematycznym redukcjom. Z linii zostały wycofane P.166, Super Frelony, Canberry, Buccaneery, Waspy, Kudu, Mirage III, C160Z Transall i DC-4; wcześniej (w 1984 r.) również patrolowe Shackletony, rozwiązanych zostało siedem eskadr. Zostały zamknięte m.in. bazy w Pietersburgu, Potchefstroom i Porth Elizabeth.

Pomimo redukcji sprzętu w 1989 r. na stanie SAAF znajdowało się wciąż około 800 statków powietrznych; pięć lat później liczba ta spadła do około 630, przy ogólnej liczebności personelu dochodzącej do 10 tys. osób. Po wyborach w 1994 r. dotychczasowe bantustany (częściowo niezależne terytoria zamieszkane przez czarną ludność) zostały włączone do RPA, a w ślad za tym statki powietrzne należące do Transkei, Bophuthatswany, Venda i Ciskei, zostały przejęte przez SAAF (m.in. CN235, C212, BN-2A Islander, Beechcraft King Air, Pilatus PC-6 Turbo Porter, PC-7, BK117 i AS365 Dauphin). Dodatkowo w 1987 r. lotnictwo SAAF wzbogaciło się o pięć Boeingów 707 wykorzystywanych w roli samolotów tankowania powietrznego i do zwiadu elektronicznego.

Na początku lat dziewięćdziesiątych liczba eskadr myśliwskich została zmniejszona do zalewie trzech, pod koniec tej dekady zaś – po kolejnej fali cięcia kosztów – SAAF dysponowały już tylko jedną, w uzbrojeniu której znalazło się 28 maszyn, wspomaganą przez 24 samoloty szkolno-treningowe (w porównaniu do stanu poprzedniego stan sprzętu zredukowano o około dwie trzecie). Po zamknięciu bazy w Hoedspruit ostatnią jednostką myśliwską pozostała 2. eskadra („Cheetahs”) w Louis Trichardt, która od początku 1993 r. otrzymała Denel Cheetah C i D.

Podobnie jak samoloty Impala, Kudu i Bosbok, Cheetah został opracowany przez lokalny przemysł RPA w odpowiedzi na sankcje nałożone na kraj spowodowane przez rasistowską politykę prowadzoną przez „biały” rząd. Dwumiejscowe Cheetah D i „przejściowe” Cheetah E bazowały na południowoafrykańskich płatowcach Mirage IIID2Z i IIIEZ, które przy udziale izraelskiej firmy IAI zostały przebudowane do standardu zbliżonego do Kfir C7/TC7.

Ukoronowaniem linii rozwojowej Mirage III był Cheetah C; do niedawna wśród analityków krążyły różne wersje dotyczące pochodzenia płatowców wykorzystanych do jego budowy. Sądzono, że podstawą do konwersji były częściowo Mirage III SAAF, a częściowo płatowce pochodzące spoza kraju. Dziś już wiadomo, że 38 maszyn powstało z przebudowy izraelskich Kfir C2, które zostały dostosowane do zabudowy silników ATAR 9K-50-C11. Samoloty otrzymały m.in. zmodyfikowane wyposażenie elektroniczne (radar dopplerowski, celownik nahełmowy, wyświetlacz przezierny HUD, radiolokator Elbit EL/M2032, środki walki elektronicznej) i system sterowania HOTAS. Pomimo nowoczesnego uzbrojenia (kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” średniego zasięgu R-Darter i małego U-Darter), możliwości wykonywania zadań rozpoznawczych (zasobnik Vinten), Cheetah nie był dostosowany do jednoczesnego wykonywania kilku zadań w jednym locie (myśliwskich, uderzeniowych, rozpoznawczych).

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 11/2014