Aleuty – kierunek donikąd?
Radosław Opaliński
Aleuty – kierunek donikąd?
Operacja aleucka, przez wiele lat była określana mianem dywersji na rzecz głównego celu, jakim było stoczenie generalnej bitwy pod Midway. Angażując potencjalnie silne zespoły miała służyć odciągnięciu sił amerykańskich daleko na północ, ułatwiając tym samym zajęcie Midway. Prawdziwe powody jednoczesnej realizacji obu zadań zostały poznane dopiero w momencie odkrycia rzeczywistych rozkazów operacyjnych Połączonej Floty. Udostępnione dokumenty umożliwiają ostateczne rozprawienie się z utartymi przez lata mitami. Czy było to uderzenie wyprzedzające na północnym Pacyfiku? Czy 4. Dywizjon Lotniskowców miał być pierwszym zespołem dywersyjnym Połączonej Floty? Dlaczego rozproszono siły i lotniskowców Ryujo i Junyo zabrakło w składzie Zespołu Uderzeniowego wiceadmirała Nagumo pod Midway?
5. Flota bez przeciwnika
Wybuch konfliktu na Pacyfiku związał na południu gros japońskich sił morskich, powietrznych i lądowych. Przepastne połacie Północnego Pacyfiku nie miały od początku wojny istotnego znaczenia strategicznego. Siły 5. Floty, odpowiadającej za osłonę wysp macierzystych, były symboliczne. Dwa lekkie krążowniki i kilka niszczycieli miały służyć początkowo jedynie do ograniczonych zadań dozorowych na obszarze na północ od Kuryli. Stacjonujący w Ominato dowódca 5. Floty, wadm. M. Hosogaya nie miał więc szans na wykazanie się w pierwszych miesiącach 1942 r. Tym chyba należy tłumaczyć jego kilkakrotnie powtarzane meldunki, sugerujące, że zachodnie Aleuty są zagrożeniem dla wybrzeży Japonii. Operacje pierwszego etapu wojny zostały pomyślnie zakończone w ciągu trzech miesięcy. W okresie marzec-kwiecień wszystkie wartościowe okręty skierowano na okresowe przeglądy, aby przygotować flotę do kolejnej kampanii. Decyzja o jej kierunku bynajmniej nie była łatwa. Szef Sztabu Generalnego Cesarskiej Floty adm. Nagano był zwolennikiem długofalowej ofensywy. Krok po kroku, zdobywając bazy i kontrolując kolejne obszary Pacyfiku, Japonia przygotowywała się do odparcia kontrofensywy aliantów. Jako najbliższe, realne cele wskazywano Fiji, Samoa, Nową Kaledonię, tworzące łańcuch baz osłaniających komunikację morską aliantów z Australią. Wykorzystując sieć lotnisk planowano koncentrację i użycie wielu grup powietrznych marynarki, dysponujących samolotami rozpoznawczymi i torpedowymi dalekiego zasięgu. Sztab Generalny zakładał z czasem utratę inicjatywy, na co dowódca Połączonej Floty nie zamierzał się zgodzić. Admirał Yamamoto, przewidując przegraną Cesarstwa podczas długotrwałego konfliktu, gwarantował skuteczną walkę przez 6 miesięcy. Nie mając wystarczających sił i środków by się bronić, zamierzał działać dynamicznie. Głównym celem miała być amerykańska Flota Pacyfiku. Próba stoczenia generalnej bitwy już w pierwszym dniu wojny to oczywisty przykład tej strategii. Ryzykowna operacja hawajska, poprzedzona burzliwą naradą z przełożonym, adm. Nagano, zakończyła się pierwszym, dużym sukcesem Yamamoty. Dowódca Połączonej Floty wymusił realizację ataku na Pearl Harbor drogą szantażu, gdyż początkowo część lotniskowców wyznaczona była do wsparcia operacji filipińskiej. Koncentrując wszystkie lotniskowce uderzeniowe, po raz pierwszy „postawił wszystko na jedną kartę”. Aby mógł zrealizować w ciągu kilku miesięcy kolejne zadanie – zniszczenie lotniskowców US Navy – ponowna konfrontacja z adm. Nagano była nieuchronna. Tym razem zwycięstwo nad adm. Nagano nie było tak bezapelacyjne.
Narada Sztabu Generalnego Marynarki, 5 kwietnia 1942r.
„Midway, albo nic”, adm. Yamamoto jasno przedstawił cel kolejnej kampanii. Ogrom sukcesów, nieprzerwana passa zwycięstw umocniły pozycję głównodowodzącego, lecz kilka miesięcy wojny nauczyło również oficerów Sztabu Generalnego sposobu na prowadzenie negocjacji z Połączoną Flotą. Obie strony musiały pójść na ustępstwa, by zrealizować swoje cele. Adm. Nagano ostatecznie zgodził się na czerwcową operację przeciw Midway, natomiast Yamamoto w zamian musiał zrealizować kilka równoległych zadań narzuconych przez Sztab Generalny. Co istotne, przyszłe cele dzieliły nie setki, ale tysiące mil morskich. A oto i one:
Wybuch konfliktu na Pacyfiku związał na południu gros japońskich sił morskich, powietrznych i lądowych. Przepastne połacie Północnego Pacyfiku nie miały od początku wojny istotnego znaczenia strategicznego. Siły 5. Floty, odpowiadającej za osłonę wysp macierzystych, były symboliczne. Dwa lekkie krążowniki i kilka niszczycieli miały służyć początkowo jedynie do ograniczonych zadań dozorowych na obszarze na północ od Kuryli. Stacjonujący w Ominato dowódca 5. Floty, wadm. M. Hosogaya nie miał więc szans na wykazanie się w pierwszych miesiącach 1942 r. Tym chyba należy tłumaczyć jego kilkakrotnie powtarzane meldunki, sugerujące, że zachodnie Aleuty są zagrożeniem dla wybrzeży Japonii. Operacje pierwszego etapu wojny zostały pomyślnie zakończone w ciągu trzech miesięcy. W okresie marzec-kwiecień wszystkie wartościowe okręty skierowano na okresowe przeglądy, aby przygotować flotę do kolejnej kampanii. Decyzja o jej kierunku bynajmniej nie była łatwa. Szef Sztabu Generalnego Cesarskiej Floty adm. Nagano był zwolennikiem długofalowej ofensywy. Krok po kroku, zdobywając bazy i kontrolując kolejne obszary Pacyfiku, Japonia przygotowywała się do odparcia kontrofensywy aliantów. Jako najbliższe, realne cele wskazywano Fiji, Samoa, Nową Kaledonię, tworzące łańcuch baz osłaniających komunikację morską aliantów z Australią. Wykorzystując sieć lotnisk planowano koncentrację i użycie wielu grup powietrznych marynarki, dysponujących samolotami rozpoznawczymi i torpedowymi dalekiego zasięgu. Sztab Generalny zakładał z czasem utratę inicjatywy, na co dowódca Połączonej Floty nie zamierzał się zgodzić. Admirał Yamamoto, przewidując przegraną Cesarstwa podczas długotrwałego konfliktu, gwarantował skuteczną walkę przez 6 miesięcy. Nie mając wystarczających sił i środków by się bronić, zamierzał działać dynamicznie. Głównym celem miała być amerykańska Flota Pacyfiku. Próba stoczenia generalnej bitwy już w pierwszym dniu wojny to oczywisty przykład tej strategii. Ryzykowna operacja hawajska, poprzedzona burzliwą naradą z przełożonym, adm. Nagano, zakończyła się pierwszym, dużym sukcesem Yamamoty. Dowódca Połączonej Floty wymusił realizację ataku na Pearl Harbor drogą szantażu, gdyż początkowo część lotniskowców wyznaczona była do wsparcia operacji filipińskiej. Koncentrując wszystkie lotniskowce uderzeniowe, po raz pierwszy „postawił wszystko na jedną kartę”. Aby mógł zrealizować w ciągu kilku miesięcy kolejne zadanie – zniszczenie lotniskowców US Navy – ponowna konfrontacja z adm. Nagano była nieuchronna. Tym razem zwycięstwo nad adm. Nagano nie było tak bezapelacyjne.
Narada Sztabu Generalnego Marynarki, 5 kwietnia 1942r.
„Midway, albo nic”, adm. Yamamoto jasno przedstawił cel kolejnej kampanii. Ogrom sukcesów, nieprzerwana passa zwycięstw umocniły pozycję głównodowodzącego, lecz kilka miesięcy wojny nauczyło również oficerów Sztabu Generalnego sposobu na prowadzenie negocjacji z Połączoną Flotą. Obie strony musiały pójść na ustępstwa, by zrealizować swoje cele. Adm. Nagano ostatecznie zgodził się na czerwcową operację przeciw Midway, natomiast Yamamoto w zamian musiał zrealizować kilka równoległych zadań narzuconych przez Sztab Generalny. Co istotne, przyszłe cele dzieliły nie setki, ale tysiące mil morskich. A oto i one:
Obszar operacyjny 4 Floty:
- Operacja MO – założenie baz na Salomonach, inwazja na Port Moresby na południowym wybrzeżu Nowej Gwinei.
- Operacja RY – zdobycie wysp Nauru i Ocean położonych między archipelagami Salomonów i Wysp Gilberta.
- Operacja MI – inwazja na Midway, miejsce przyszłego generalnego starcia z Flotą Pacyfiku US Navy.
Obszar operacyjny 5 Floty:
- Operacja AL – inwazja na wyspy Attu, Adak i Kiska, neutralizacja amerykańskich baz na Aleutach.
Obie strony zamierzały równolegle zrealizować własne zadania. Cele adm. Nagano, kolejno Shortland, Tulagi, Nowa Gwinea, Ocean, Nauru, Aleuty choć były zgodne z długoterminową strategią Sztabu Generalnego, oznaczały tylko kolejne punkty na mapie bezkresnego Pacyfiku. Atol Midway, bezwartościowy jako baza dla adm. Yamamoto, dla strony amerykańskiej znaczył na tyle dużo, że gwarantował stoczenie wyczekiwanej bitwy morskiej. Zdaniem głównodowodzącego Połączonej Floty miała to być ostatnia i decydująca bitwa na Pacyfiku. Dalsza zwłoka powodowała wzmocnienie sił przeciwnika, który po wcieleniu do służby nowych okrętów byłby już nie do pokonania. Podczas tworzenia planów dla drugiej fazy działań na morzu, swe zdanie miała także Armia Lądowa. W wewnętrznym sporze, sztab sił lądowych poparł adm. Yamamoto. Powody były oczywiste. Armia prowadząc własną politykę ukierunkowaną na Azję, popierała wszelkie działania floty… niewymagające angażowania jakichkolwiek jednostek armii na innych obszarach, a zajęcie niewielkich wysp i atoli wymagało znacznie mniejszych sił lądowych, niż zdobycie szeregu baz alianckich na południowym Pacyfiku. Ostatecznie, po zaskakującym ataku bombowców amerykańskich na Japonię, 18 kwietnia 1942 r., zdecydowano się udostępnić na poczet operacji AL oddział piechoty (ok. 1200 żołnierzy), natomiast do inwazji na Midway skierowano wzmocniony pułk piechoty gen. Ichiki (ok. 5000 żołnierzy).
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO Numer Specjalny 2