Angola 1975-2002 cz. I

Teodor Szprot

Rezultatem dokonanego w kwietniu 1974 r. w Portugalii przewrotu zwanego rewolucją goździków było objęcie władzy przez mających poparcie społeczeństwa przedstawicieli sił zbrojnych, które opowiadały się za wycofaniem z kolonii. Jednym z państw, które uzyskały na tej drodze niepodległość, była Angola, co miało miejsce w listopadzie 1975 r. Wraz z wycofaniem z Angoli wojsk i administracji portugalskiej, rozpętała się tam długoletnia wojna domowa, stanowiąca kontynuację wcześniejszych waśni między antyportugalskimi partyzanckimi ugrupowaniami niepodległościowymi, które związane były z przeciwstawnymi sobie blokami ogólnoświatowej zimnowojennej konfrontacji.

Dominującą rolę w połowie lat 70. XX wieku zdobyła w Angoli marksistowska partyzantka MPLA (port.: Movimento Popular de Libertaçao de Angola; ang.: People’s Movement for the Liberation of Angola; pol.: Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli). To właśnie ta organizacja, mająca duże poparcie w pasie nadmorskim, bardzo szybko, bo już w lutym 1975 r., przy biernej postawie Portugalczyków, przejęła kontrolę nad stołecznym miastem Luanda. Korzystając z szerokiego wsparcia ze strony ZSRS i Kuby oraz krajów „demokracji ludowej”, organizacja rozpoczęła przekształcać swoje siły zbrojne w regularną armię. Szczególną rolę odgrywało wsparcie kubańskie zapoczątkowane przysłaniem instruktorów jeszcze w połowie lat sześćdziesiątych. Po oficjalnym ogłoszeniu przez Angolę niepodległości Hawana zdecydowała się wysłać oddziały regularnych kubańskich sił zbrojnych z wsparciem dla zagrożonego interwencją południowoafrykańską MPLA. Do końca 1975 r. w ramach operacji Carlotta przerzucono do Angoli około 15 tys. żołnierzy.

Główną siłą przeciwstawną do MPLA w okresie portugalskiego panowania była organizacja FNLA (port.: Frente Nacional de Libertaçao de Angola; ang.: National Front for the Liberation of Angola; pol.: Narodowy Front Wyzwolenia Angoli). W 1962 r. utworzyła ona rząd na wygnaniu. Organizacja ta działała głównie w regionie stołecznym, mając swoje bazy na terytorium Zairu. Choć była popierana przez USA i wspierana materiałowo przez CIA, po uzyskaniu przez Angolę niepodległości szybko utraciła swoje wpływy, tracąc jednocześnie na znaczeniu, choć działania zbrojne skierowane przeciwko MPLA prowadziła do 1984 r.

W skład terytorium Angoli wchodziła otoczona przez terytorium Zairu niewielka enklawa Kabinda,bogata w złoża ropy naftowej. Na jej terenie działał ruch niepodległościowy FLEC (port.: Frente para a Libertaçao do Enclave de Cabinda; ang.: Front for the Liberation of the Enclave of Cabinda; pol.: Front Wyzwolenia Enklawy Kabiny). 1 sierpnia 1975 r. organizacja ta, ciesząca się poparciem ze strony Zairu, ogłosiła powstanie Republiki Kabiny. MPLA zdołała jednak obsadzić enklawę własnymi siłami wspieranymi przez kubańskich instruktorów i w dniach 8–13 listopada odeprzeć atak jednostek zbrojnych FLEC wspieranych przez komandosów zairskich i białych najemników. To przesądziło o losie prowincji.

Na długie lata natomiast siłą opozycyjną dla MPLA stała się organizacja UNITA (port.: Uniao Nacional para a Independencia Total de Angola; ang.: National Union for the Total Independence of Angola; pol.: Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli) powstała w 1966 r. jako odłam FNLA. Etnicznie UNITA związana była z ludami Ovimbundu, Chokwe i Owambo, zamieszkującymi południowo-wschodnią część kraju. Siłą zbrojną UNITA była FALA (port.: Forças Armadas de Libertaçao de Angola; ang.: Armed Forces of the Liberation of Angola; pol.: Siły Zbrojne\ Wyzwolenia Angoli).

UNITA pozostawała w ścisłym sojuszu z Republiką Południowej Afryki, która była zainteresowana utrzymywaniem buforu oddzielającego od komunistycznego zagrożenia Afrykę Południowo-Zachodnią (dziś Namibia), stanowiącą od zakończenia I wojny światowej terytorium mandatowe RPA. Ponadto UNITA korzystała także ze wsparcia ze strony Portugalii, Francji, USA, Chin, krajów arabskich i Izraela.

W 1975 r. UNITA na długie lata stała się główną siłą przeciwstawną MPLA, przy czym obie organizacje wchłonęły lokalne oddziały stojące dotychczas po stronie Portugalczyków. Siły zbrojne MPLA, będące dotychczas formacjami o charakterze partyzanckim, rozpoczęły przekształcane w regularne zmechanizowane siły zbrojne rządu Angoli, tj. FAPLA (port.: Forças Armadas Populares de Libertaçao de Angola; ang.: People’s Armed Forces for the Liberation of Angola; pol.: Ludowe Siły Zbrojne Wyzwolenia Angoli). Po pozyskaniu techniki wojskowej i przeszkoleniu kadr, ich zadaniem miało być zajęcie obszaru pozostałego pod kontrolą UNITA.

Operacja Savannah
Wobec sukcesu MPLA w Angoli Republika Południowej Afryki postanowiła wesprzeć organizację UNITA. RPA miała w tym czasie ciche wsparcie ze strony rządu USA, który był zainteresowany hamowaniem postępów sił komunistycznych na całym świecie. Już końcem września 1975 r. transportowa Dakota należąca do SAAF przerzuciła grupę instruktorów na lądowisko Silva Porto przy kwaterze głównej UNITA. 5 października południowoafrykańscy żołnierze stoczyli pierwszą bitwę z oddziałami MPLA, powstrzymując natarcie przeciwnika na miasto Nova Lisbona.

W związku z presją sił MPLA na teren kontrolowany przez UNITA, rząd RPA zdecydował się na przeprowadzenie tajnej operacji o kryptonimie Savannah. Celem minimum było zabezpieczenie terytorium kontrolowanego przez UNITA, a w sprzyjających okolicznościach przejęcie kontroli nad całą Angolą. Uczestniczące w operacji jednostki sił zbrojnych RPA działały pod obcą flagą, jako siły UNITA.

W ramach przygotowań do operacji w rejonie Silva Porto zorganizowano grupę operacyjną Foxbat, na wyposażeniu której znalazły się 22 samochody pancerne Eland przerzucone tam w dniach 13-20 października przez samoloty C-130 Hercules. Na terenie kontrolowanym przez UNITA zorganizowano także grupy taktyczne X-Ray, Beaver i Orange.

Pełna wersja artykułu w magazynie  Lotnictwo 9/2015