Arditi – włoskie elitarne oddziały szturmowe Wielkiej Wojny
Marek Sobski
Od czerwca 1914 roku każdy włoski pułk mógł liczyć na swoich zwiadowców (wł. esploratori), którzy mieli nocami lub w warunkach ograniczonej widzialności rozpoznawać wrogie linie i poszukiwać słabych punktów. Do tego zadania typowano wyłącznie najlepszych żołnierzy. W momencie przystąpienia Włoch do wojny w maju 1915 roku każdy pułk piechoty i każdy batalion strzelców alpejskich miał do dyspozycji pluton zwiadowczy w sile czterech oficerów i 80–90 żołnierzy. Ponadto do jego dyspozycji przydzielano gońców na rowerach i sekcję logistyczną z mułami, co pozwalało wykonywać długie przemarsze nawet w ciężkim terenie. Wojna okopowa spowodowała, że ich użycie zostało ograniczone właściwie do obszarów górskich. Inną formacją stanowiącą podstawę dla stworzenia arditi byli saperzy, trudniący się otwieraniem przejść przez zapory i pola minowe osłaniające wrogie pozycje; oficjalnie takie jednostki nazywano compagnie tagliafili – kompanie przerywania drutów. Składały się ochotników, a poziom ich strat był tak wysoki, że nieoficjalnie nazywano je kompaniami śmierci (compagnie della morte). Na froncie operowały do końca 1916 roku, gdy zadanie niszczenia wrogich zapór powierzono bateriom ciężkich moździerzy.
W styczniu 1917 roku Włosi weszli w posiadanie danych wywiadowczych na temat austro-węgierskich oddziałów szturmowych (Sturmtruppen), które były wzorowane na podobnych formacjach armii niemieckiej. 14 marca włoskie naczelne dowództwo (Comando Supremo) ostrzegło wszystkie korpusy o istnieniu podobnej formacji po stronie wroga.
Powstanie włoskiego odpowiednika zapoczątkował pochodzący z Udine Giuseppe Alberto Bassi, weteran wojny libijskiej (prowadzonej przeciwko Turcji w latach 1911–1912), wnuk bohatera Zjednoczenia Włoch Piera Fortunato Calvi. Przed powstaniem formacji ardytów zdążył zapracować podczas wojny światowej na Sabaudzki Order Wojskowy (Ordine militare di Savoia) za walki we Francji oraz dwa Srebrne Medale Waleczności Wojskowej za walki na Płaskowyżu Kras. Ówczesny capitano Bassi 8 listopada 1916 roku wystąpił z pomysłem stworzenia sekcji pistoletów maszynowych i ich użycia do zadań szturmowych. Ten pomysł zainteresował generała Giardino, dowódcę 48. DP. Bassi został przekazany pod zwierzchność gen. bryg. Francesco Saverino Grazioli (BP „Lambro”), który pod Gorizią zorganizował obóz eksperymentalny. 14 maja postanowiono sprawdzić ideę w ogniu walki. Niedawno promowany major Bassi zdumiał swoich przełożonych umiejętnym użyciem pistoletu maszynowego Villar Perosa podczas zdobywania pozycji Dosso del Palo na Monte San Marco. Natychmiast dostał zgodę na stworzenie eksperymentalnej kompanii szturmowej i wdrożenie nowych pomysłów taktycznych, w tym użycie ckm i ostrzału artylerii. Bassi dostał także wolną rękę w kwestii szkolenia swoich podwładnych. Jednostka zrobiła takie wrażenie na obserwujących jej ćwiczenia oficerach, że 26 czerwca 1917 roku wydano zgodę na stworzenie dla każdej z armii po jednym reparto d'assalto. Tak oficjalnie powstali arditi. 15 lipca 1916 roku ustanowiono distintivo per militari arditi, odznaczenie nagradzające żołnierzy, którzy wykazali się inicjatywą i dokonali czegoś wykraczającego poza wydane rozkazy. Tego właśnie oczekiwano od przyszłych szturmowców, więc miano ardytów od razu zostało przypisane do nowej formacji.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2021