Armie pancerne RKKA pod Kurskiem

 

 

W czasie II wojny światowej związki operacyjne określane mianem „armia pancerna”, czy też „armia czołgowa”, funkcjonowały faktycznie w siłach zbrojnych dwóch mocarstw – niemieckim Wehrmachcie i radzieckiej Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej (RKKA). Armie pancerne nie były jednak sobie równoważne. W przypadku niemieckich były to klasyczne dowództwa armii ogólnowojskowych, które teoretycznie powinny zarządzać korpusami z podporządkowanymi im dywizjami zmechanizowanymi (pancerne, zmotoryzowane) oraz odpowiednimi oddziałami wsparcia i zabezpieczenia, ale funkcjonowanie w ich strukturach wojsk pieszych również było normą. Skład i liczebność takiej armii były zmienne, w zależności od stawianych zadań oraz rozwoju sytuacji na froncie. Niemiecka armia pancerna była klasycznym związkiem operacyjnym zdolnym do linearnych działań frontowych, zdobywania i utrzymywania zajmowanego terenu. Zupełnie inną filozofię przyjęto w Armii Czerwonej, gdzie „armia pancerna” oznaczał związek o architekturze teoretycznie zamkniętej - strukturze normowanej etatowo już na poziomie centralnym (po raz pierwszy dokładny skład i liczebność armii pancernej Stalin zadekretował w maju 1942 r.). Tym samym przypominała swą budową wewnętrzną bardziej dywizję, z na stałe przydzielonymi oddziałami, chociaż w praktyce było inaczej. Także w RKKA w warunkach frontowych lat 1942-1943 dowództwo armii pancernej było wykorzystywane jako organ dowodzenia ogólnowojskowego, niemiej uważano to za działania niewłaściwe. Rosjanie trzymali się uparcie idei armii pancernej o architekturze zamkniętej i bardzo precyzyjnie nakreślonych dla niej zadaniach taktycznych i operacyjnych. Nie zawsze jednak dążenia tego rodzaju znajdowały zrozumienie u dowódców tzw. Frontów, czyli odpowiedników grup armii lub dużych armii, a nawet w samym naczelnym dowództwie (Stawka WGK). Prowadziło to dziwacznych paradoksów. W dość jaskrawej formie wystąpiły one w bitwie pod Kurskiem.

Struktura armii pancernej RKKA – teoria
Na początku 1943 r. dokonano w Moskwie kolejnej reformy struktury armii pancernej, a jej wyrazicielem była dość niezwykła Dyrektywa Nr 2791 Państwowego Komitetu Obrony (PKO), czyli najwyższej władzy w ZSRR czasu wojny (przewodniczący Józef Stalin). Dyrektywę Nr 2791 przyjęto 28 stycznia, a jej niezwykłość polegała na założeniu, że do czerwca uda się sformować aż 10 nowych armii pancernych, każda o sile 46 000 żołnierzy i 640 czołgów (430 T-34, 210 T-70 wedle dyrektywy, faktyczne przyjęte rozwiązania szczegółowe mówiły o nieco innej liczbie pojazdów pancernych). Decyzja PKO ustalała nowe struktury dla armii pancernych. Miały one mieć jednorodny charakter i składać się wyłącznie z jednostek o trakcji mechanicznej. Co ważne, w ich szeregach miały pojawić się teraz formacje różnych rodzajów broni, co miało umożliwić im skuteczne działania samodzielne. Wedle wytycznych armia czołgowa powinna posiadać:

• dowództwo,
• dwa korpusy pancerne,
• korpus zmechanizowany,
• pułk motocyklowy,
• dywizję i pułk artylerii przeciwlotniczej,
• dwa pułki artylerii przeciwpancernej,
• (w kwietniu dodano dodatkowo dwa pułki dział samobieżnych SU),
• pułk artylerii haubic (zastąpiony następnie dwoma pułkami moździerzy),
• pułk moździerzy gwardii (rakietowy),
• batalion inżynieryjny,
• pułk łączności,
• pułk samolotów łącznikowych (20 x U-2),
• pułk samochodowy (zaopatrzeniowy),
• dwa bataliony naprawczo-remontowe,

oraz pozostałe służby logistyczne. Łącznie w pełni skompletowana według wzorców armia powinna liczyć 46 121 żołnierzy i do 654 czołgów oraz dział samobieżnych, a po dodaniu kolejnych dwóch pułków dział
samobieżnych, do 696 wozów bojowych. Wystawienie 10 takich armii było jak na warunki Armii Czerwonej z pierwszej połowy 1943 r. niewykonalne, głównie z powodu niewystarczającej ilości pomocniczych środków transportu, ponadto wzbudziło liczne kontrowersje. Ostatecznie w 1943 r. RKKA sformowała pięć nowych armii pancernych, które zastąpiły te z roku poprzedniego: 2. Armię Pancerną decyzją z 10 stycznia, 5. Armię Pancerną Gwardii decyzją z 28 stycznia, 1. Armię Pancerną decyzją z 30 stycznia, 3. Armię Pancerną Gwardii decyzją z 14 maja, 4. Armię Pancerną decyzją z 16 lipca.

 

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2010