Arsenał i weneckie budownictwo okrętowe...

Arsenale Vecchio
By móc skutecznie bronić swych prerogatyw i ochraniać handel, około 1104 roku Wenecjanie zbudowali Arsenał (Arsenale Vecchio, arab. dar sina’a – dom budowy). Pod względem organizacyjnym była to ówcześnie instytucja niespotykana na skalę światową, której nie posiadało żadne inne europejskie państwo, w tym takie kraje jak Anglia, Francja, Szwecja czy Dania. Próby jej naśladowania podjęła jedynie Hiszpania, tworząc Arsenał w Walencji, jednak pierwowzór był niedościgniony. O skuteczności tego typu organizacji budownictwa okrętowego świadczy jego nieustanny rozwój techniczny i technologiczny, powstanie Nowego Arsenału (Arsenale Nuovo) w latach 1303-1325, oraz jego kolejna rozbudowa w 1473 roku. Arsenał był instytucją w pełni samowystarczalną. Na potrzeby budowy okrętów skonstruowano doki, warsztaty produkcji masztów, lin, żagli, kotwic i wioseł, a także magazyny broni i amunicji. Okręty były budowane partiami (seriami) według określonego przez mistrza-budowniczego jednego projektu. Oznaczało to, że wszystkie jednostki konstruowane w danym okresie charakteryzowały się takimi samymi parametrami. Okręty z danej partii były do siebie podobne, tak […] że podróżnik, przechodząc ze swojej galery na drugą z trudem odkrywał, że chodzi o inną, inne. Ponieważ galery weneckie są tak doskonale do siebie podobne jak dwa gniazda jaskółcze.

Cała produkcja stoczniowa Wenecji była pod nadzorem państwa. Senat Republiki (Senato) z dużą dokładnością dbał o wymiary, kształt i jakość konstruowanych jednostek. Do jego zadań należała także obrona weneckiej myśli stoczniowej. W tym celu już od XIII wieku wydawał specjalne rozporządzenia. W 1266 roku zakazał budowania i sprzedaży weneckich okrętów bez zgody doży, Quarantii (Rady Czterdziestu – najwyższego organu konstytucyjnego Republiki Weneckiej) i Maggior Consiglio (Wielkiej Rady – izby niższej). W 1293 poszerzony o zakaz konstruowania przez mistrzów weneckich poza granicami państwa. W 1395 roku wprowadzono kolejne ograniczenia, tym razem zmniejszono budowę większych statków w stoczniach prywatnych. W ten sposób tajemnica weneckich okrętów była pilnie strzeżona przez wieki. Arsenał stał się dumą Wenecjan i obiektem podziwu przyjezdnych. Nieliczni zwiedzający byli pełni zachwytu dla rozmiaru produkcji, solidności mistrzów, sprawnej organizacji i szybkości wykonywanej pracy. Budowano w nim wszystkie możliwe typy jednostek pływających. Zasłużoną sławę przyniosło mu konstruowanie doskonałych galer. Na tle liczby zbudowanych w Arsenale wiosłowców żaglowce wojenne stanowiły nikły procent. Żaglowe jednostki handlowe powstawały tylko poza murami Arsenału – w stoczniach prywatnych. Nadzór nad Arsenałem, z ramienia państwa, sprawowali trzej patroni (Patroni all’Arsenale), ich pomocnikami byli trzej Provveditori dell’Arsenale, którzy odpowiadali za kontrolę: rachunków (Patron di cassa), bezpieczeństwa (Patron di guardia) i pracowników (Patron delle maestranze). Z ich upoważnienia władzę wykonawczą pełnił Admirał Arsenału (Ammiraglio all’Arsenale), który miał do pomocy dwóch adiutantów (Aiutanti all’Ammiraglio). Do zadań Ammiraglio należało czuwanie nad organizacją pracy i jakością budulca, on także odpowiadał przed Senatem za wyniki osiągane przez stocznie. Jak wielka była to odpowiedzialność, świadczy fakt zatrudniania w Arsenale w trzeciej dekadzie XV wieku około 16 tys. pracowników.