Bandera z zielonym otokiem w MW

Robert Rochowicz

Morska Brygada Okrętów Pogranicza (MBOP) to związek taktyczny sformowany na początku 1966 r., gdy Wojska Ochrony Pogranicza (WOP) przechodziły ze struktur Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) do Ministerstwa Obrony Narodowej (MON). Istniała 25 lat i została zlikwidowana wraz z rozformowaniem WOP i powstaniem Straży Granicznej RP (SG RP). Formalnie do Marynarki Wojennej (MW) brygada została włączona dopiero pod koniec 1971 r.

W latach 1966-1971 związki MBOP z MW polegały na współpracy operacyjnej w czasie pokoju i planowaniu przejęcia sił i środków znajdujących się na stanach poszczególnych dywizjonów brygady przez wskazane pododdziały morskiego rodzaju sił zbrojnych w czasie wojny („W”). W tym kontekście odpowiednie komórki Dowództwa MW i Sztabu Głównego MW zostały zobowiązane do przejęcia kontroli nad procesem planistycznym morskich elementów wchodzących w skład WOP na następne lata i kierowania żmudnymi postępowaniami przy tworzeniu projektów nowych jednostek pływających.

Bilans otwarcia

Nim dojdziemy do ostatnich miesięcy 1971 r., trzeba przypomnieć, że z dniem 1 lipca 1965 r. Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Głównemu Inspektorowi Obrony Terytorialnej w MON pod względem operacyjnym, a z dniem 1 stycznia 1966 r. również pod względem gospodarczym. Przy przechodzeniu WOP z MSW do MON postanowiono rozdzielić funkcje ochrony granic na lądzie i morzu. Z tego względu z trzech zachowanych nadmorskich Brygad WOP wydzielono ich dywizjony okrętów pogranicza i zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0135/Org. z 22 grudnia 1965 r. utworzono z nich – w terminie do 30 marca 1966 r. – 6. Brygadę Okrętów Pogranicza z siedzibą dowództwa w Nowym Porcie. Brygada miała wówczas trzy dywizjony: 30. Dywizjon Okrętów Pogranicza w Świnoujściu, 32. Dywizjon Okrętów Pogranicza w Kołobrzegu i 31. Dywizjon Okrętów Pogranicza w Nowym Porcie (basen Westerplatte). Co istotne, brygady nie podporządkowano Dowództwu MW, obarczono za to morski rodzaj sił zbrojnych obowiązkiem zabezpieczenia codziennego funkcjonowania okrętów i kutrów patrolowych. Stąd też w strukturze MW sformowano dwie nowe Komendy Portów Wojennych (KPW): KPW w Gdańsku i KPW w Kołobrzegu, a w Świnoujściu dodatkowe zadania przyjęła już istniejąca KPW wchodząca w skład 8. Flotylli Obrony Wybrzeża.

Na wniosek Dowództwa MW kilka jednostek zostało wyłączonych z dotychczasowych dywizjonów i podporządkowanych poszczególnym KPW. I tak 1 kwietnia 1966 r. w skład:

 KPW Gdańsk wpisano zbiornikowiec paliwa DP-51 i dwie motorówki KP-20 i KP-21 typu MT-8;

 KPW Kołobrzeg wpisano kuter transportowy KP-32;

 KPW Świnoujście wpisano warsztat pływający WP-1, kuter nurkowy KP-70 i dwie motorówki M-48 i M-49 typu M-14.

Jednocześnie jednostkom tym zmieniono oznaczenia zgodne z systemem używanym w MW: DP-51 przemianowano na Z-1, WP-1 na W-2, KP-70 na R-32, KP-32 na K-8, KP-20 na M-10, KP-21 na M-11, M-48 na M-13 i M-49 na M-15. Dodatkowo, w terminie do 15 lipca 1966 r., K-8 przeniesiono z Kołobrzegu do Świnoujścia, a M-13 ze Świnoujścia do Kołobrzegu.Należy również wspomnieć, że z dniem 15 kwietnia 1966 r. nastąpiły zmiany nazw morskich jednostek WOP. I tak:

 6. Brygada Okrętów Pogranicza została przemianowana na Morską Brygadę Okrętów Pogranicza;

 30. Dywizjon Okrętów Pogranicza – na Pomorski Dywizjon Okrętów Pogranicza;

 31. Dywizjon Okrętów Pogranicza – na Kaszubski Dywizjon Okrętów Pogranicza;

 32. Dywizjon Okrętów Pogranicza – na Bałtycki Dywizjon Okrętów Pogranicza.

W pierwszym okresie funkcjonowania MBOP nie zaprzątała Dowództwu MW zbyt wiele uwagi. Ten związek taktyczny był dla morskiego rodzaju sił zbrojnych ważny w zasadzie tylko w okresie wojny, ponieważ jednostki pływające z banderą z zielonym otokiem miały wzmocnić nominalne siły przeznaczone do poszukiwania i zwalczania okrętów podwodnych oraz walki z zagrożeniem minowym. W planach mobilizacyjnych morskiego rodzaju sił zbrojnych na dzień 1 stycznia 1968 r. ujęte były następujące należności sprzętu pochodzącego z MBOP na poszczególne jednostki MW w etatach „W”:

 11. Dywizjon Ścigaczy (Hel) – nominalnie osiem ścigaczy projektu 122bis, a z WOP: trzy okręty patrolowe projektu 912, dwa okręty patrolowe projektu 902 i jeden okręt patrolowy projektu 9;

 16. Dywizjon Ścigaczy WOP (Kołobrzeg) – dwa okręty patrolowe projektu 912, siedem projektu 902 i trzy projektu 9;

 11. Dywizjon Kutrów Trałowych WOP (Gdańsk Westerplatte) – jedenaście kutrów patrolowych projektu 361T; na czas „W” zachowano na nich stanowisko wkm oraz dodano możliwość przenoszenia trałów, zgodnie z etatem dla jednostek projektu 361T;

 42. Dywizjon Pomocniczych Jednostek Pływających (Świnoujście) – pięć kutrów sanitarnych;

 45. Dywizjon Pomocniczych Jednostek Pływających (Hel) – pięć kutrów sanitarnych;

 43. Dywizjon Pomocniczych Jednostek Pływających (Gdynia Oksywie) – dwa kutry sanitarne;

 KPW Gdańsk (Nowy Port Westerplatte) – dwa kutry sanitarne.

Nadzór techniczny morskiego rodzaju sił zbrojnych nad morską częścią WOP rozpoczęto od kontroli stanu technicznego całości mienia brygady, które zresztą w latach 1966-1971 cały czas podlegało zmianom. Dowództwo MW mogło początkowo jedynie rejestrować odbiór wcześniej zamówionych jednostek lub nadzorować proces pozbywania się zużytego sprzętu. Stopniowo odbywał się rozdział części zadań spoczywających na jednostkach pływających MBOP, gdy niektóre z nich ponownie trafiły do trzech nadmorskich brygad WOP. Dotyczyło to współpracy niewielkich motorówek patrolowych ze strażnicami i podległymi im punktami obserwacji wzrokowo-technicznej (POWT). Przykładem tego była sytuacja, gdy na początku lat 70. XX w. masowo zaczęto wycofywać nienadające się do służby motorówki projektu 14, a ich zadania zaczęły przejmować nowe łodzie dwóch typów. Nie trafiały one jednak na stan dywizjonów w MBOP, ale do wspomnianych strażnic znajdujących się w strukturach nadmorskich brygad WOP. Tym samym z czasem MBOP stała się wyłącznie okrętowym związkiem taktycznym.

W 1951 r. ustalono obowiązujący w WOP przez następne 40 lat podział jednostek pływających. Największe i najwartościowsze pod względem własności użytkowych (bojowych) były okręty patrolowe (początkowo określane jako dozorowce patrolowe). Mniejsze od nich kutry patrolowe nadawały się do realizacji zadań ochrony granicy na wodach przybrzeżnych, wreszcie niewielkie motorówki wykonywały zadania w portach, na redach czy zalewach rzecznych. Były też nieliczne jednostki pomocnicze i jachty, które podobnie jak w MW służyły do „przykrywki” prowadzonych działań rozpoznawczych.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 3-4/2020