Bezzałogowe statki powietrzne w Siłach Zbrojnych RP

Tomasz Dmitruk

Pierwszy zestaw bezzałogowych statków powietrznych (BSP) na potrzeby Wojska Polskiego pozyskano w 2005 roku. Od tego czasu znaczenie tego rodzaju systemów istotnie wzrosło, ale ich kompleksowe wdrożenie zaplanowano dopiero w Planie Modernizacji Technicznej na lata 2013–2022. Do dziś udało się zrealizować, niestety, tylko część z tych zamierzeń. Przebieg konfliktów zbrojnych występujących w ostatnich latach, a w szczególności wojna w Ukrainie wymuszają istotne przyspieszenie zakupów BSP i pewne decyzje w tym zakresie już zostały podjęte.

Nie tylko rozpoznanie

Podstawowym zadaniem BSP jest prowadzenie rozpoznania, szczególnie rozpoznania obrazowego IMINT (Imagery Intelligence). Gwarantuje ono wizualizację przekazywanych danych i informacji, do tego coraz częściej w czasie rzeczywistym. Przekazywany obraz może być przy tym rejestrowany zarówno przez kamery światła widzialnego, jak i systemy pracujące w podczerwieni. Coraz częściej BSP służą także do prowadzenia rozpoznania elektromagnetycznego SIGINT (Signals Intelligence) oraz do tworzenia zobrazowania z wykorzystaniem stacji radiolokacyjnych z syntetyczną aperturą SAR (Synthetic Aperture Radar). Systemy elektrooptyczne wykorzystywane przez BSP pozwalają na wykrycie i identyfikację celów, natomiast dzięki nawigacji inercyjnej lub satelitarnej możliwe jest również precyzyjnie określenie ich współrzędnych geograficznych.

Kolejnym krokiem było zamontowanie na platformach BSP podświetlaczy celów, co umożliwiło naprowadzanie uzbrojenia precyzyjnego. Może być ono przenoszone przez załogowe statki powietrzne (samoloty lub śmigłowce) lub przez same BSP, dzięki czemu stały się one nie tylko platformami rozpoznawczymi, ale także uderzeniowymi (BSP-U). Następną grupę BSP stanowią coraz bardziej popularne systemy określane mianem amunicji krążącej (loitering munition). Są to BSP, które po wykryciu i identyfikacji celu same mogą zostać użyte do jego zniszczenia z wykorzystaniem zintegrowanej z platformą bezzałogową głowicy bojowej. W języku potocznym tego rodzaju systemy określane są czasami mianem „dronów kamikadze”. Ich szczególnym rodzajem może być amunicja krążąca, operująca w roju.

Na tym zastosowanie BSP się jednak nie kończy. Powstały już bowiem również systemy, których celem jest zwalczanie innych BSP (przykładem amerykański Raytheon Coyote Block 3), czy też w trakcie prób znajdują się bezzałogowe tankowce powietrzne, tj. Boeing MQ-25 Stingray. Trwają także prace badawczo-rozwojowe nad opracowaniem przyszłościowych dużych bojowych BSP, które będą mogły przejąć przynajmniej część zadań realizowanych obecnie przez wielozadaniowe samoloty bojowe.

Warto również wspomnieć o klasyfikacji bezzałogowców. Na całym świecie znajdują się już setki typów BSP różnej klasy, od małych platform o masie kilku gramów, po duże bezzałogowe samoloty, których masa sięga kilku ton. I to właśnie maksymalna masa startowa (MTOW) jest głównym kryterium ich klasyfikacji przyjętym w normie NATO STANAG-4670/ATP-3.3.8.1. Dla odmiany w Polsce wykorzystuje się także klasyfikację BSP, w której głównym kryterium podziału jest promień działania i to według niej zaplanowano pozyskanie BSP dla Sił Zbrojnych RP w kolejnych wersjach Planu Modernizacji Technicznej (PMT).

Zakupy do 2013 roku

Pierwszy zestaw BSP dla Sił Zbrojnych RP pozyskano w 2005 roku na potrzeby Jednostki Wojskowej GROM. Był to produkowany przez izraelską firmę Aeronautics Defense Systems kompleks Orbiter klasy mini. Łącznie w latach 2005–2007 zakupiono 15 takich zestawów, w każdym po trzy platformy powietrzne (w pierwszym zestawie cztery), które trafiły do Wojsk Lądowych i Wojsk Specjalnych.

Od 2010 roku rozpoczęto pozyskiwanie nowego rodzaj BSP klasy mini, tym razem już krajowej produkcji. Mowa tu o BSP FlyEye, opracowanym przez należącą do WB Electronics S.A. gliwicką firmę FlyTronic. W dniu 29 października 2010 roku na potrzeby wchodzącej w skład Wojsk Specjalnych Jednostki Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia NIL zamówiono dwa pierwsze zestawy tego typu. Ich dostawę zrealizowano do końca 2010 roku. Wkrótce zawarto jeszcze jeden kontrakt na dostawę kolejnych dwóch zestawów. Został on podpisany 18 listopada 2010 roku, a dostarczone w 2011 roku zestawy stanowiły wyposażenie dwóch egzemplarzy KTO Rosomak w wersji Wielosensorowego Systemu Rozpoznania i Dozorowania (WSRiD). Łączną wartość obu ww. umów można szacować na 9–11 mln PLN brutto. BSP FlyEye, które zostały zamówione dla JW NIL, jako pierwsze zostały wykorzystane bojowo (operacyjnie) podczas misji w Afganistanie.

Jeszcze przed zakupem pierwszego zestawu BSP Orbiter w 2005 roku, Polska planowała pozyskanie bezzałogowców klasy MALE (Medium Altitude Long Endurance) średniego pułapu i dużej autonomiczności. W ramach programu FMF (Foreign Military Financing) zakładano, że Stany Zjednoczone sfinansują Polsce zakup BSP MQ-1 Predator. Kiedy okazało się, że nie jest to możliwe, zamiast klasy MALE przewidziano w ten sam sposób (z amerykańskim finansowaniem) pozyskać dwa mniejsze zestawy BSP klasy taktycznej RQ-7B Shadow 200. W dniu 15 grudnia 2005 roku wystosowano nawet oficjalne pismo w tej sprawie, jednak z powodu wzrostu kosztów programu, najpierw plany te ograniczono do jednego zestawu, aby ostatecznie je anulować latem 2007 roku.

Pilna potrzeba nabycia większych bezzałogowców ujawniła się w latach 2007–2008 w związku z rosnącym udziałem Sił Zbrojnych RP w misji w Afganistanie. Początkowo, na potrzeby Polskiego Kontyngentu Wojskowego wykupiono jedynie loty amerykańskich zestawów BSP ScanEagle. W październiku 2008 roku Departament Zaopatrywania Sił Zbrojnych MON uruchomił przetarg na dostawę trzech taktycznych BSP o zasięgu 150–300 km i zdolności do pozostawania w powietrzu przez minimum 10–12 godzin. Nowe bezzałogowce planowano zakupić od jednej z trzech izraelskich firm: Aeronautics Defense Systems – oferującej BSP Aerostar, Elbit Systems – dostawcy Hermes 450W oraz Israel Aerospace Industries – proponującej Searcher II/III. Z różnych powodów postępowanie to przeciągnęło się do 2010 roku, przy czym zmianie z trzech do dwóch uległa także liczba planowanych do pozyskania zestawów. Ostatecznie w drodze aukcji elektronicznej 1 lutego 2010 roku zdecydowano się na zamówienie BSP Aerostar. Realizacja umowy od początku przebiegała jednak z problemami. Pierwsze polskie Aerostary odbyły swój lot w styczniu 2011 roku w Afganistanie, niestety izraelski wykonawca nie był w stanie wywiązać się ze wszystkich zobowiązań kontraktu, w wyniku czego MON ostatecznie jesienią 2012 roku poinformowało o jego zerwaniu.

W 2010 roku Polska stała się jednak posiadaczem pierwszych BSP klasy taktycznej krótkiego zasięgu. W wyniku kontraktu zawartego przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych z firmą Insitu, Wojsko Polskie otrzymało bezpłatnie – w ramach wspomnianego już programu FMF – jeden zestaw BSP ScanEagle Block D, zawierający system naziemny oraz 10 platform powietrznych. Jego użytkownikiem jest należąca do Wojsk Specjalnych Jednostka Wojskowa NIL.

Zakupy w latach 2013–2022

Po doraźnych i w znacznej części nieudanych próbach pozyskania BSP w latach 2005–2012, w ramach nowego PMT na lata 2013–2022 zaplanowano bardziej kompleksowe działania, które ujęto w programie operacyjnym rozpoznania obrazowego i satelitarnego, w najnowszej wersji PMT określonego nazwą Obserwator. Za jego główny cel uznano osiągnięcie zdolności operacyjnej w zakresie rozpoznania obrazowego z BSP. Istotą programu na poziomie taktycznym jest zwiększenie zdolności systemu rozpoznania w zakresie dozorowania obszarów zainteresowania, wykrywania, identyfikowania, precyzyjnego lokalizowania i śledzenia celów oraz oceny skutków uderzeń, a także monitorowania obszarów morskich i strefy tylnej własnego ugrupowania. Wdrożenie programu na tym szczeblu umożliwić ma m.in. efektywne wykorzystanie nowoczesnych systemów artyleryjskich pozyskiwanych dla Wojsk Lądowych. Na poziomie operacyjnym realizacja programu Obserwator ma zwiększyć zdolności rozpoznania na rzecz działań głębokich, z możliwością natychmiastowych precyzyjnych uderzeń. W ramach programu początkowo (w 2013 roku) przewidziano pozyskiwane m.in.: BSP mini kryptonim Wizjer oraz mini pionowego startu kr. Ważka, klasy taktycznej krótkiego zasięgu kr. Orlik, a także ich odmiany pionowego startu kr. Albatros, klasy taktycznej średniego zasięgu kr. Gryf, klasy operacyjnej MALE kr. Zefir, jak również utworzenie i wyposażenie Ośrodka Rozpoznania Obrazowego, który odpowiada za zarządzanie całym podsystemem rozpoznania obrazowego. W 2014 roku powyższą listę rozszerzono o potrzebę pozyskania BSP klasy mikro. Określone wówczas plany obowiązują do dziś i są ujęte w najnowszej wersji PMT na lata 2021–2035. W kolejnych latach zostały dodatkowo uzupełnione o potrzeby nabycia: BSP klasy nano, BSP-U poszukiwawczo-uderzeniowe (amunicję krążącą) kr. Gladius, samoloty rozpoznawcze kr. Płomykówka oraz satelity. W PMT na lata 2013–2022 na finansowanie programu Obserwator zarezerwowano środki w wysokości 2,5 mld PLN, co jednak było kwotą niewystarczającą do pełnej realizacji określonych potrzeb. W najnowszej wersji PMT na lata 2021–2035 na ten cel zamierza się wydatkować już 14 mld PLN.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 4/2022