Bliźniak z drugiej strony frontu: pokrętne dzieje Brena dla Bułgarii

David Pazdera

Że Bren był produkowanym w Anglii czechosłowackim erkaemem, który wygrał II wojnę światową wie każde dziecko. Ale czy równie znaną sprawą jest produkcja identycznego karabinu w Protektoracie Czech i Moraw, pod niemiecką okupacją, dla sojuszniczki III Rzeszy – Bułgarii ?

Bułgaria, państwo powstałe w wyniku wojny Rosji z Turcją w roku 1878 (STRZAŁ 9/12), w czasie I wojny światowej mimo słowiańskich korzeni i głębokiej wdzięczności dla Rosji, stanęła po stronie Mocarstw Centralnych, ramię w ramię z Turcją przeciw między innymi Rosji – choć zagwarantowała sobie w traktacie, że nigdy nie będzie prowadzić bezpośrednich działań wojennych przeciw imperium Romanowów. Unikając wszakże walki z Rosją, od października 1915 roku krwawo walczyła z jej sojuszniczkami, Serbią i Rumunią, wobec czego wraz z resztą Państw Centralnych poniosła konsekwencje przegranej. W jej przypadku układ pokojowy w Neuilly z listopada 1919 roku (dotyczący Bułgarii i Turcji – trzeci z serii po paktach z Wersalu w sprawie Niemiec i Trianon wobec Austro-Węgier) nakazał jej zwrócić zdobycze terytorialne i nałożył wysokie kontrybucje. Zwycięskie państwa alianckie zmusiły Bułgarię do redukcji sił zbrojnych, a przy tym zadbały o izolację polityczną Bułgarii, zakładając w południowowschodniej i środkowej Europie sojusz ze swoimi klientami i wasalami (Rumunia, Jugosławia, Czechosłowacja) zwany Małą Ententą.

W połowie lat 20. kadłubowa armia bułgarska zaczęła się modernizować i wówczas po raz pierwszy Bułgarzy zainteresowali się czechosłowackimi ręcznymi karabinami maszynowymi ZB-26, zapraszając wiosną 1926 roku delegację brneńskiej Zbrojovki do zaprezentowania ich w kraju. Spodziewając się odmowy rządu, stojącego na gruncie przestrzegania postanowień traktatu w Neuilly, firma jednak nie skorzystała z oferty, oficjalnie zasłaniając się „powodami technicznymi”. Nie, to nie – Bułgarzy kupili duńskie Madseny na nabój 8 mm × 50R Mannlichera.

Na początku następnej dekady stosunki między Republiką Czechosłowacką a Królestwem Bułgarii zaczęły się jednak stopniowo ocieplać – głównie z powodu powrotu Niemiec na arenę europejskiej polityki i obaw przed wepchnięciem Bułgarii w niemieckie ramiona przez nadmierną izolację i ostracyzm. W roku 1930 ZB otworzyła w Sofii biuro, kierowane przez niejakiego inżyniera M. Kałburowa – postać co nieco mroczną i pokrętną

Pełna wersja artykułu w magazynie Strzał 3/2016