Brytyjska armata przeciwpancerna 17-pdr Mark I

Zbigniew Lalak

Dnia 15 kwietnia 1941 r. w Londynie odbyła się narada, w której wzięli udział przedstawiciele Ordnance Select Committee, Ministry of Supply oraz War Office. Głównym problemem, jaki wówczas poruszono, była konieczność wprowadzenia do uzbrojenia nowej silniejszej armaty przeciwpancernej. Brytyjczycy jeszcze w połowie 1939 r. zdali sobie sprawę, że armata 2-funtowa będzie skutecznym orężem zwalczającym niemieckie czołgi przez najwyżej rok i że trzeba będzie jak najszybciej znaleźć inne, lepsze uzbrojenie.

W styczniu 1940 r. podjęto decyzję o wprowadzeniu do uzbrojenia nowej armaty 6-funtowej (kaliber 57 mm), której pociski mogły przebijać pancerz o grubości około 70 mm z dystansu 500 jardów. Zgodzono się równocześnie, aby nie wycofywać ze służby armat 2-funtowych. Pierwszy prototyp armaty 6-funtowej był gotowy do prób już w kwietniu 1940 r. Po klęsce we Francji stało się jasne, że armaty 2-funtowe nie są efektywnym środkiem do zwalczania niemieckich czołgów średnich Panzer IV, a należało się spodziewać, że Niemcy wprowadzą wkrótce nowsze typy czołgów, które będą miały grubszy pancerz. Przestawienie się na wytwarzanie nowego modelu armaty napotykało na spore trudności ze strony przemysłu. Ostatecznie wspólnie z przedstawicielami przemysłu uzgodniono, że na dwie armaty 6-funtowe będą produkowane trzy armaty 2-funtowe,  jednak pierwsze armaty 6-funtowe zostały wyprodukowane dopiero w 1941 r. i to zaledwie 201 sztuk (wyprodukowano także 160 000 nabojów przeciwpancernych).

Gdy na początku 1940 r. rozważano wprowadzenia armaty 6-funtowej, Ordnance Board zalecił rozpoczęcie prac wstępnych nad wymaganiami taktyczno-technicznymi dla armat przeciwpancernych, których pociski będą mogły przebijać opancerzenie od 80 do 100 mm. Wstępny raport zalecał skonstruowanie armaty kalibru 3,45 cala (86,25 mm), która strzelałaby pociskami 20-funtowymi. Jak widać, część oficerów artylerii była bardzo przewidująca, ale w marcu 1940 r., a więc na miesiąc przed ostatecznym zaakceptowaniem armaty 6-funtowej, wydano rozkaz nakazujący wstrzymanie wszelkich prac nad armatą przeciwpancerną o większym kalibrze. Pod koniec 1940 r. oficerowie z Tank Board wysłali pismo do gen. Clarke’a, który zajmował stanowisko Director of Artillery, w którym postulowali opracowanie armaty mogącej przebijać pancerz o grubości 5 cali (125 mm). Clarke natychmiast odpowiedział, że rekomenduje armatę 3-calową, której pociski będą mogły przebijać takie opancerzenie (kąt nachylenia płyty 30°) z dystansu 1000 jardów.

W kwietniu 1941 r. doszło do konferencji przedstawicieli War Office i Ministry of Supply, na której zapadła decyzja o opracowaniu nowej armaty przeciwpancernej. Zgodnie z wytycznymi pociski wystrzeliwane z tej armaty miały mieć prędkość początkową 2700 stóp na sekundę (około 850 m/s), przebijać hartowane płyty pancerne o grubości 120–150 mm z odległości 800 jardów. Zdecydowano również o prowadzeniu równolegle prac konstrukcyjnych dla dwóch odmian armaty: jednej dla piechoty (armata holowana), drugiej dla wojsk pancernych (armata czołgowa). Zamówienie na armaty zostało podpisane już w połowie 1941 r.

Pierwsze prototypy zostały ukończone na początku 1942 r., a pierwsze egzemplarze seryjne zostały wyprodukowane w kwietniu tego roku (24 armaty Mark I, tak zwanej serii pilotażowej, w niektórych źródłach podaje się marzec jako miesiąc dostarczenia tych dział). Produkcja seryjna przebiegała bardzo powoli – do końca 1942 r. zdołano wyprodukować 699 armat, ale tylko 352 łoża Mark I. W związku z tym nakazano osadzić część armat na nieco przerobionych łożach armato-haubicy 25-funtowej, wyprodukowano 150 tego typu łóż, a armaty tej odmiany oznaczono jako 17/25 pdr. Zdołano także wyprodukować dwie armaty czołgowe Mark II. W październiku 1942 r. wysłano pierwszą partię 59 armat do Egiptu razem z 27 000 nabojów przeciwpancernych. Na przełomie listopada i grudnia przybyła do Afryki jeszcze partia 40 dział tego typu. W następnym roku zdołano wyprodukować 3558 armat, a w 1944 r. – 1641.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 1-2015