Brytyjskie myśliwce wieżyczkowe – lotnicza ślepa uliczka

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Do użytku w Wielkiej Brytanii wprowadzono tylko dwa typy samolotów myśliwskich, których główne uzbrojenie było umieszczone w wieżyczce strzelca pokładowego, a nie zamontowane na stałe w osi symetrii myśliwca i naprowadzane manewrem samolotu na cel przez pilota. Były to Blackburn Roc i Boulton Paul Defiant. Cała koncepcja, znana jako „turret fighter” czyli myśliwiec „wieżyczkowy”, okazała się chybiona, ale początkowo pomysł wydawał się mieć sens.

Kiedy tylko pojawiły się samoloty przeznaczone do zwalczania innych statków powietrznych, taka właśnie koncepcja wydawała się najbardziej oczywista. Pilot miał zajmować się sterowaniem samolotem, strzelec zaś – naprowadzać uzbrojenie na cel i razić inne statki powietrzne celnym ogniem karabinów maszynowych. Dysponując dużym polem ostrzału, kaemy strzelca mogły być kierowane ku przeciwnikowi znajdującemu się w różnych położeniach względem atakującego je myśliwca. Koncepcja umieszczenia uzbrojenia w osi symetrii samolotu myśliwskiego, w czysto teoretycznych rozważaniach wydawała się znacznie mniej praktyczna. Dodatkowo strzelec mógł usuwać zacięcia karabinów maszynowych i z łatwością je przeładowywać, podczas gdy dla pilota było to zajęcie dość niebezpieczne, zważając na fakt, że ktoś musiał pilotować myśliwiec.
Pierwsze doświadczenia w strzelaniu z karabinu maszynowego z pokładu samolotu przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych. Tym, który podjął takie próby był kpt. Charles deForest Chandler. Wykorzystując samolot Wright Model B z dwuosobową załogą (pilot i kpt. Chandler jako strzelec) i trzymając kaem Lewis 7,62 mm na kolanach, 7 czerwca 1912 r., po raz pierwszy na świecie przeprowadził on próby ze strzelaniem z karabinu maszynowego w powietrzu.
Wkrótce podobne próby przeprowadzono w Wielkiej Brytanii, a ich inspiratorem była firma Grahame-White Aviation Company, założona przez brytyjskiego pioniera lotnictwa, Claude Grahame-White (1879-1959). Firma ta w latach 1911-1920 wyprodukowała kilkadziesiąt samolotów szkolnych i sportowych własnej konstrukcji bądź na licencji, ale później Claude Grahame-White założył szkołę lotniczą w Hendon, a jego firma zajęła się budową lotnisk. Kiedy jego szkoła i lotnisko w Hendon zostało w 1925 r. wykupione przymusowo przez Royal Air Force (RAF), Grahame-White wyjechał do Nicei i zajął się deweloperką budowlaną, na której zbił olbrzymi majątek, ale z lotnictwem nie miał już nic wspólnego.
Wspominamy o tej firmie ze względu na pracującego w niej młodego konstruktora, Johna Dudleya Northa (1893–1968). Mający w 1913 r. zaledwie dwadzieścia lat konstruktor postanowił zamontować kaem Lewis na samolocie własnej konstrukcji, Grahame-White Boxkite. Stanowisko karabinu maszynowego umieszczono poniżej dolnego skrzydła, pomiędzy podwoziem, pilot siedział powyżej strzelca. Kaem został umieszczony z myślą o ostrzeliwaniu celów naziemnych.
27 listopada 1913 r. przeprowadzono pokaz dla brytyjskich Wojsk Lądowych na poligonie Bisley. Samolot pilotował Marcus D. Manton, a w roli strzelca wystąpił belgijski oficer, por. Stellingwerf. Tego ostatniego wybrano z tego powodu, że 12 września 1912 r. brał on udział w pierwszym w Europie strzelaniu z kaemu z samolotu, przeprowadzonym w Belgii, z użyciem podobnego do Boxkite samolotu Farman. W belgijskiej próbie por. Stellingwerf  także występował w roli strzelca.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 5/2015