Brytyjskie pływające obozy jenieckie w epoce wojen napoleońskich

Jarosław Kroplewski

W 1799 roku Europa wkroczyła w epokę wojen napoleońskich (1799-1815). Ten krótki, zaledwie sześcioletni okres, zmienił mapę polityczną tej części świata oraz rozpowszechnił postępowe ideały oświeceniowe rewolucji francuskiej.

Epokę tę charakteryzowała niezwykła dynamika prowadzonych działań wojennych. Jej głównymi aktorami były olbrzymie, nawet kilkusettysięczne armie. W wyniku prowadzonych licznych i krwawych kampanii, życie straciło dziesiątki tysięcy żołnierzy, a ogromne masy dostały się do niewoli.

Jeńcy wojenni stanowili ogromny problem zarówno dla strony francuskiej, jak i dla koalicji antynapoleońskiej. Według Stanisława Kirkora, w maju 1810 roku, w czasie negocjacji prowadzonych między Wielką Brytanią a Francją w sprawie wymiany jeńców, w niewoli angielskiej znajdowało się ponad 46 tysięcy żołnierzy napoleońskich (Francuzów, Duńczyków, Rosjan, Polaków, Włochów, Holendrów, Szwajcarów i Niemców). Natomiast Francuzi przetrzymywali około 67 tysięcy żołnierzy koalicji (Anglików, Hiszpanów, Hanowerczyków i Irlandczyków). W kolejnym roku, w wyniku batalii hiszpańskiej w niewoli francuskiej znalazło się dodatkowo ponad 87 tysięcy Hiszpanów, Portugalczyków i Brytyjczyków.

Strony konfliktu osadzały jeńców w różnych miejscach odosobnienia – we Francji przeważnie w twierdzach, a w Anglii w obozach jenieckich oraz na statkach-więzieniach, nazywanych hulkami więziennymi. Te ostatnie były substytutem obozów jenieckich i jednym z niechlubnych symboli tej epoki.

W świetle badań przeprowadzonych przez Łukasza Niewińskiego, praktyka rozmieszczania jeńców wojennych na wycofanych z kampanii okrętach została zainicjowana przez Brytyjczyków w sierpniu 1776 roku, w trakcie amerykańskiej wojny o niepodległość (1775‑1783). W tym czasie Parlament Brytyjski wprowadził akt prawny nazywany Hulks Act, którego przestrzeganie miało zapewnić rozładowanie przepełnionych więzień oraz zmniejszyć koszty przetrzymywania jeńców wojennych.

W tym celu na Tamizie zacumowano dwa okręty: Justitię i Censora, a ich pierwszymi ,,lokatorami” zostali członkowie załogi amerykańskiego statku kaperskiego Yankee. Kolejnym brytyjskim aktem prawnym, regulującym tę problematykę, był wprowadzony w 1777 roku tzw. Pirate Act. Zgodnie z nim, zatrzymaniu podlegały wszystkie osoby oskarżone lub podejrzane o popełnienie zbrodni piractwa na otwartych wodach, w tym amerykańscy marynarze i kaprowie.

Z okresu amerykańskiej wojny o niepodległość znana jest liczba 29 hulków więziennych i 3 więziennych hulków szpitalnych użytkowanych przez Brytyjczyków. Do pierwszej grupy należały: Whitby, John, Glasgow, Jersey, Preston, Good Intent, Good Hope, Princes of Wales, Grovnor, Falmouth, Strombolo, Lord Dunlace, Scorpion, Judith, Myrtle, Felicity, Chatham, Kitty, Frederick, Woodlands, Scheldt, Clyde, Torbay, Pack-Horse, Peter, Pacific, Lord Rochford, Mentor i Argo. Natomiast do drugiej: Hunter, Perserverance i Bristol Packet.

Spośród wymienionych okrętów, największym był HMS Jersey o wyporności 1065 t i długości 44 m. Został zwodowany w 1736 roku i przez kilkadziesiąt lat pełnił służbę jako 60-działowy okręt wojenny. Jego załogę stanowiło 400 marynarzy. 

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO Nr Specjalny 6/2015