Bułaty na wojnie. Historia operacyjna 1 Brygady Pancernej.

Marcin Gawęda

Najnowocześniejszym czołgiem występującym w Siłach Zbrojnych Ukrainy, który został użyty bojowo w walkach na wschodzie Ukrainy, jest zmodernizowany T-64B, oznaczony T-64BM Bułat. Poprawiono w nim mobilność, zmodernizowano system kierowania ogniem i, przede wszystkim, zwiększono osłonę pancerną poprzez montaż pancerza reaktywnego Niż/Noż. Mimo tego nie można jednak uznawać Bułata za czołg odpowiadający III generacji – znacznie lepszy od niego jest T-84M Opłot, który jednak w wojnie nie wziął do tej pory udziału.

Wszystkie użyte bojowo T-64BM Bułat w strefie tzw. Operacji Antyterrorystycznej (ATO) należały do jednego związku taktycznego – 1. Samodzielnej Brygady Pancernej z Honczarowska (obwód czernihowski), wchodzącej w skład - uważanego za najlepszy w całych Siłach Zbrojnych Ukrainy – 8. Korpusu Armijnego. Modernizację wozów T-64B do standardu BM realizowano w charkowskich Zakładach im. Małyszewa – w niewielkim tempie - od 2005 r. Roczne dostawy nie przekraczały zazwyczaj 10 wozów. Pod koniec 2012 r. brygada miała dysponować 80 czołgami T-64BM, które miały stanowić uzbrojenie dwóch batalionów pancernych.
W listopadzie 2010 r. w składzie brygady znajdowało się 51 Bułatów i oczekiwano na ostatnich 29 wozów. Te, z pewnymi opóźnieniami, dostarczono: w listopadzie 2010 r. - 10, w grudniu 2011 r. - 10, w 2012 r. – 9 (prawdopodobnie, o czym dalej). W styczniu 2012 r. w T-64BM przezbrojono w pełni dwa bataliony czołgów brygady, planowano to uczynić także z trzecim, w którego uzbrojeniu pozostawały czołgi T-64B/BW.
Co ciekawe, w 2012 r. Ministerstwo Obrony Ukrainy poinformowało, że zamiast zakupów nowoczesnych czołgów Opłot, armii nadal dostarczane będą Bułaty. We wrześniu 2014 r. nowy dyrektor generalny Zakładów im. Małyszewa - Mykoła Biełow, w jednym z wywiadów przyznał, że realizowane są dwa kontrakty – na dostawę 10 czołgów T-84M Opłot i na modernizację czołgów T-64 do standardu T-64BM Bułat. Ponieważ produkcję Opłotów realizowano jako kontrakt drugorzędny (planowano wówczas dostawy dla SZU w latach 2015-2016, po zrealizowaniu kontraktu dla Tajlandii), kluczowe znaczenie miała konwersja czołgów T-64B do wersji Bułat. Jak się okazało 9 ostatnich Bułatów gotowych było do odbioru przez wojsko jeszcze w 2012 r., ale kością niezgody była kwestia zamawiania lub nie części zapasowych, zapewniających długotrwałą eksploatację dla czołgów (tzw. grupowy ZIP). Odpowiedni dokument przedstawiciele MO Ukrainy i fabryki podpisali dopiero 29 sierpnia 2014 r., już w zupełnie nowej rzeczywistości. Wspomnianych 9 czołgów zostało przekazanych w marcu 2014 r. Możliwe, że faktycznie były to czołgi, które miały zostać dostarczone w 2012 r. Jeśli tak, to w brygadzie do wiosny 2014 r. było 71, a nie 80 czołgów T-64BM Bułat.
Dokładna ilość czołgów T-64BM w SZU i w brygadzie z Honczarowska nie jest więc znana. Prawdopodobnie w całych SZU było ich maksymalnie ok. 85-90, czasem podawana jest dokładna liczba - 85 wozów. Możliwe, że w 1. SBPanc było ich ok. 80 (ok. 70?), a jeszcze kilka w jednostkach szkolnych – 169. Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Desnie i w Akademii Wojsk Lądowych im. Petra Sahajdacznego we Lwowie.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 5/2015