Czerwone gwiazdy nad Bugiem
Norbert Bączyk
Czerwone gwiazdy nad Bugiem
6. Armia Lotnicza WWS RKKA kontra myśliwce Luftwaffe
Latem 1944 r. na froncie wschodnim miały miejsce liczne i bardzo zacięte bitwy powietrzne. Związane były one przede wszystkim z szeregiem ofensyw, które wyprowadzała Armia Czerwona. Walki na niebie toczyły się głównie tam, gdzie przebiegała w danej chwili linia niemieckiego oporu. Nieliczne jednostki myśliwskie Luftwaffe starały się powstrzymywać zmasowane uderzenia lotnictwa radzieckiego. Do jednej z takich bitew doszło w dniach 20-21 lipca 1944 r., gdy Armia Czerwona forsowała Bug na południe od Włodawy.
Latem 1944 r. na centralnym – polskim – odcinku frontu wschodniego WWS RKKA zaangażowały pięć armii lotniczych. 4. Armia Lotnicza wspierała 2. Front Białoruski, 16. i 6. Armia Lotnicza wojska 1. Frontu Białoruskiego, wojska 1. Frontu Ukraińskiego korzystały zaś ze wsparcia 2. i 8. Armii Lotniczej. Kluczową rolę odgrywały dwie z nich – na kierunku białoruskim 16. AL i na kierunku ukraińskim 2. AL. 16. AL gen. Siergieja Rudenki jeszcze w czerwcu 1944 r. odegrała olbrzymią rolę w sukcesie pod Bobrujskiem wojsk prawego skrzydła 1. Frontu Białoruskiego, kiedy to zniszczono niemiecką 9. Armię. Działo się to jednak na terenie centralnej Białorusi, setki kilometrów od ziem rdzennie polskich, do których w połowie lipca zaczęły zbliżać się już wojska radzieckie. Dywizje lotnicze gen. Rudenki podążały za lądowymi siłami marszałka Konstantego Rokossowskiego, ale w tym momencie, z racji odległości i rozciągniętego pasa odpowiedzialności, 16. AL nie mogła skutecznie koordynować działań wszystkich jednostek lotniczych w pasie 1. Frontu Białoruskiego. Lewe skrzydło tego Frontu, siłami 8. Armii Gwardii, 69. Armii, 1. Armii Polskiej, 70. Armii, 47. Armii oraz 2. Armii Pancernej, znajdowało się bowiem na kierunku ukraińskim, na wschód od Kowla i Włodzimierza Wołyńskiego. Jak dotąd nie uczestniczyło w ofensywie „Bagration”. Z powodu początkowo biernego charakteru tegoż ugrupowania, dysponowało ono bardzo niewielkim wsparciem lotniczym. Była nim 6. AL gen. Fiodora Połynina, dysponująca w pierwszych dniach lipca zaledwie 400 samolotami w ramach 3. Dywizji Lotnictwa Szturmowego Gwardii, 336. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, 242. Dywizji Lotniczej Nocnych Bombowców, dwóch pułków rozpoznawczych, pułku lotnictwa transportowego oraz pułku sanitarnego. Tymczasem 13 lipca do ofensywy przeszły na Wołyniu również armie 1. Frontu Ukraińskiego. Na tym odcinku operowała potężna 2. AL, dysponująca przeszło 3000 samolotów (w tym 1400 myśliwcami i 1040 szturmowcami). Przeciwko nim Niemcy wystawili VIII Korpus Lotniczy, przeniesiony do 6. Floty Powietrznej, który w tym momencie dysponował m.in. sześcioma dywizjonami myśliwskimi – pełnym pułkiem JG 52 (trzy dywizjony), III/JG 11, IV/JG 51 i IV/JG 54. Myśliwce obu stron wdały się wówczas nad Wołyniem w szereg morderczych starć. Rosjanie latali niezwykle intensywnie, tylko między 16 a 18 lipca 2. AL wykonała 4500 samolotolotów, tracąc przy tym 111 maszyn. Niemieckie dywizjony myśliwskie, mimo poświęcenia pilotów, mogły jedynie osłabić impet radzieckich uderzeń lotniczych, ale Luftwaffe nie zdołała skutecznie wspomóc Grupy Armii „Północna Ukraina” w bitwie obronnej na Wołyniu.
Tymczasem do uderzenia w kierunku na Chełm, Włodawę i Brześć szykowały się, dotąd uśpione, armie lewego skrzydła 1. Frontu Białoruskiego. Ten atak wyszedł 18 lipca, w ciągu dwóch dni zmiatając osłabione linie lewego skrzydła niemieckiej 4. Armii Pancernej, której wojska bardziej na południu już od kilku dni zmagały się z radziecką ofensywą 1. Frontu Ukraińskiego. Także prawe skrzydło niemieckiej 2. Armii, broniące dostępu do Brześcia, znalazło się w poważnych kłopotach. Armia Czerwona szerokim frontem ruszyła w stronę Bugu, rzeki, na której w latach 1939-1941 znajdowała się granica między ZSRR a Rzeszą Niemiecką i którą to rzekę uważano również za przyszłą granicę państwa. Dla Niemców oznaczało to otwarcie kolejnego zapalnego odcinka. Luftwaffe otrzymała rozkaz spowalniania wojsk przeciwnika atakami bombowymi i szturmowymi, myśliwce zaś powinny spróbować zapewnić parasol ochronny dla własnych, wycofujących się na zachód wojsk. Rosjanie doszli do Bugu na linii Włodawa-Chełm 20 lipca, z marszu przystępując do jego forsowania. Następnego dnia główne siły ich armii znajdowały się już na zachodnim brzegu, tworząc solidne przyczółki. Niemcy, pobici na lądzie, twardy opór stawiali tylko w powietrzu. Luftwaffe podjęła próbę powstrzymania zmasowanego uderzenia przeciwnika, ale jej ataki – z racji ogólnej dysproporcji sił – nie mogły przynieść trwałych efektów. Mimo to linia rzeki Bug stała się w tych dniach areną serii ciężkich starć powietrznych.
Przeciwnicy
Wsparcie lotnicze dla rozpoczętej 18 lipca ofensywy lewego skrzydła 1. Frontu Białoruskiego zapewniała 6. AL. Została ona w połowie lipca wzmocniona przez przekazanie jej dowództwu części dywizji z 16. AL oraz z rezerw strategicznych. Tym samym jej siła wzrosła do blisko 1400 samolotów w pierwszej linii. W tym okresie w działania bojowe zaangażowane były: 242. Dywizja Lotnicza Nocnych Bombowców; 1. Mieszany Korpus Lotniczy (3. Dywizja Lotnictwa Szturmowego Gwardii i 336. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego); 6. Korpus Lotnictwa Szturmowego Gwardii (197. Dywizja Lotnictwa Szturmowego i w rezerwie 198. Dywizja Lotnictwa Szturmowego); 299. Dywizja Lotnictwa Szturmowego; 300. Dywizja Lotnictwa Szturmowego (w rezerwie); 6. Mieszany Korpus Lotniczy (282. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, 132. Dywizja Lotnictwa Bombowego, 221. Dywizja Lotnictwa Bombowego); 13. Korpus Lotnictwa Myśliwskiego (193. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, 194. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, 283. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego); 1. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego Gwardii; 72. Pułk Lotniczy Dalekiego Rozpoznania.
Armia gen. Połynina miała za zadanie przede wszystkim zapewnić wsparcie nacierającym na zachód armiom lewego skrzydła 1. Frontu Białoruskiego, forsującym wówczas Bug między Chełmem a Sławatyczami i podchodzącym pod Brześć od południowego wschodu. 6. AL miała na swym prawym skrzydle 16. AL, której samoloty wspierały prawe skrzydło wojsk marszałka Rokossowskiego wdzierające się na Podlasie, na skrzydle lewym zaś wzmiankowaną 2. AL z Frontu marszałka Koniewa. Dzięki temu gen. Połynin miał jasno sprecyzowane zadanie i stosunkowo wąski pas odpowiedzialności. Mógł zatem skoncentrować na relatywnie ograniczonym obszarze potężne siły lotnicze, zdolne do zmasowanych ataków na cele naziemne oraz rozwinąć nad obszarem operacji silny parasol powietrzny złożony z licznych pułków myśliwskich.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 2/2014