Krzysztof Cieślak

Chociaż w połowie lat 20. minionego stulecia gospodarka Związku Sowieckiego znajdowała się w fatalnym stanie, to władze tego państwa planowały budowę potężnej armii zdolnej do podboju całej Europy. Jednym z elementów sił zbrojnych miały być wojska pancerne wyposażone w sprzęt własnej konstrukcji i produkcji. Pierwszym krokiem w tym kierunku była decyzja podjęta 6 maja 1924 r. przez naczelnika Głównego Zarządu Przemysłu Wojskowego (GUWP) P. A. Bogdanowa, dotycząca utworzenia w Moskwie Biura Technicznego kierowanego przez S. P. Szukałowa. Jednocześnie powołano międzyresortową Komisję Budowy Czołgów kierowaną przez E. G. Smysłowskiego, która miała działać do momentu uruchomienia działalności Biura Technicznego. W 1925 r. biuro to opracowało projekt lekkiego czołgu piechoty T-16. Prototyp tego wozu testowano dwa lata później. Pod oznaczeniem T-18 czołg ten 6 lipca 1927 r. został przyjęty do uzbrojenia Armii Czerwonej.

Pod koniec lat 20. istniały już cztery ośrodki zajmujące się konstrukcją czołgów. W lipcu 1929 r. władze Związku Sowieckiego zatwierdziły nowy plan wyposażenia Armii Czerwonej w broń pancerną. Według tych założeń miano budować pięć kategorii czołgów, samobieżne działa przeciwlotnicze z armatami 76,2 mm i karabinami maszynowymi, samochody pancerne i ciągniki. Plan przewidywał wyposażenie armii w tankietki o masie 3,3 t uzbrojone w jeden karabin maszynowy, czołgi lekkie o masie do 8 t uzbrojone w armatę 37 mm i dwa karabiny maszynowe, czołgi średnie o masie do 16 t uzbrojone w armatę 45 mm i trzy karabiny maszynowe, czołgi ciężkie oraz czołgi mostowe.

Ponieważ zarówno biura konstrukcyjne, jak i przemysł miały bardzo niewiele doświadczenia w budowie wozów bojowych, postanowiono wykorzystać rozwiązania stosowane w czołgach brytyjskich i amerykańskich. W tym czasie tylko przemysły zbrojeniowe Wielkiej Brytanii i USA prowadziły, i to mimo kryzysu gospodarczego, prace nad rozwojem czołgów. Oprócz tego dowództwo Armii Czerwonej było zainteresowane brytyjskimi koncepcjami użycia wojsk zmechanizowanych. W kwietniu 1930 r. zakupiono w Wielkiej Brytanii 20 gąsienicowych tankietek Carden-Loyd Mk IV, 15 lekkich czołgów Vickers 6 ton Type A i 15 czołgów Vickers 12 ton Medium Mk IIA. W Stanach Zjednoczonych zakupiono dwa czołgi kołowo-gąsienicowe Christie „M.1940”. Jednocześnie wykorzystano możliwość dokładniejszego zapoznania się z brytyjskim przemysłem czołgowym. Ostatecznie zrezygnowano jedynie z czołgu Vickers 12 ton. Pozostałe konstrukcje, po wprowadzeniu pewnych zmian, budowano seryjnie. Tankietkę jako T-27, Vickersa 6 ton jako T-26, a czołg Christiego jako BT-2.

Koncepcja czołgu średniego dla Armii Czerwonej

Pierwsze projekty czołgu średniego powstały już w 1924 r. Opracowano je w moskiewskim Biurze Technicznym GUWP. W pewnym stopniu nawiązywały one do konstrukcji brytyjskich czołgów średnich Mark B używanych w Armii Czerwonej. Wykorzystano też niektóre koncepcje z francuskich czołgów Char 1 i Char 2. Obydwa projekty przedstawiały wóz o masie około 18 t. W pierwszym, oznaczonym GUWP*, uzbrojenie stanowiła armata 76,2 mm zamontowana w wieży z przodu pojazdu. W wysokiej tylnej części kadłuba znajdowały się dwa boczne i jedno tylne stanowiska karabinów maszynowych Fiedorowa kalibru 6,5 mm. Pancerz o grubości 13 mm miał zabezpieczać jedynie przed pociskami karabinowymi. Jako napęd przewidywano silnik Ricardo o mocy 110 kW (150 KM), mający zapewniać prędkość maksymalną 20,9 km/h. Zasięg jazdy obliczano na 150 km. Załoga miała składać się z sześciu osób. Drugi projekt, oznaczony jako GUWP**, miał przy tym samym silniku otrzymać pancerz o grubości 22 mm. Tył kadłuba był mocno obniżony. Jako uzbrojenie przewidywano armatę 45 mm w przedniej wieży i karabin maszynowy Fiedorowa w małej tylnej. Pojedyncze stanowisko karabinu maszynowego znajdowało się także z tyłu dużej przedniej wieży. W burtach kadłuba przewidywano stanowiska dwóch podwójnych karabinów maszynowych Fiedorowa. Obu tych projektów nie zrealizowano.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 3/2017