Czołgi T-34 w Wojsku Polskim w latach 1945–1989

Robert Rochowicz

Czołgi T-34 to legendarne uzbrojenie z lat II wojny światowej. Polscy pancerniacy po raz pierwszy zetknęli się z nimi w lipcu 1943 r. podczas tworzenia 1. Pułku Czołgów. Po wojnie przez wiele lat były podstawowym typem pojazdu pancernego naszych jednostek wojskowych, a pozostawały na ich wyposażeniu aż do końca lat 80. Ponad 40 lat polskiej historii T-34 z pewnością warte jest choć krótkiego przybliżenia. W tym czasie przez jednostki Wojska Polskiego przewinęło się ok. 2000 wozów tego typu, różnego pochodzenia i wersji.

Trudne lata (1945-1949)

Koniec wojny teoretycznie zastał Wojsko Polskie, przez lata nieformalnie zwane „ludowym”, w dobrej kondycji, z mocno rozbudowaną strukturą organizacyjną. Bliższa analiza uwidacznia jednak wiele problemów, zwłaszcza w sferze techniki wojskowej, przed którymi stało w tym czasie Naczelne Dowództwo WP (NDWP).

Z interesujących nas w tym artykule sił w maju 1945 r. istniał jeden korpus pancerny, dwie samodzielne brygady oraz pułki czołgów i artylerii samobieżnej. Ponadto funkcjonował 3. Szkolny Pułk Czołgów oraz Oficerska Szkoła Pancerna. Ich wyposażenie pozostawiało jednak wiele do życzenia. Dla przykładu 1. BPanc posiadała 28 sztuk T-34, 16. BPanc kolejnych 21 wozów. Aż 22 czołgi czasowo znajdowały się w 7. Samodzielnym Batalionie Remontowym, 26 w 3. SzkPCz oraz 16 w OSzPanc. W jednostkach korpusu na ewidencji były 94 egzemplarze T-34 różnych wersji i serii produkcyjnych. W sumie dawało to 207 pojazdów na stanie Wojska Polskiego wymienianych przez służby uzbrojenia na dzień 1 września 1945 r.

W chwili zakończenia wojny 1. Korpus Pancerny składał się m.in. z: dowództwa, 2. Sudeckiej Brygady Pancernej, 3. Drezdeńskiej Brygady Pancernej i 4. Drezdeńskiej Brygady Pancernej. Po zakończeniu działań wojennych jednostki ześrodkowano w rejonie obecnego Zgorzelca, następnie w trójkącie Leszno – Jarocin – Kalisz. Korpus stał się odwodem Naczelnego Dowódcy WP. W czerwcu został przerzucony na krótko w pobliże granicy z Czechosłowacją (szykowała się wojna o granice w okolicach Cieszyna, do której ostatecznie nie doszło), a potem przesunięto go w rejon Górnego Śląska.

Rozkazem organizacyjnym NDWP nr 0248/Org. z 14 września 1945 r. przeprowadzono reorganizację korpusu na etaty pokojowe. W jego skład wchodziły teraz: dowództwo, trzy brygady pancerne, brygada piechoty zmotoryzowanej, trzy pułki artylerii samobieżnej, bataliony rozpoznawczy, łączności i saperów, kompania obrony przeciwchemicznej, ruchome warsztaty remontu wozów bojowych i samochodów, warsztaty artyleryjskie, kompania materiałów pędnych i smarów oraz klucz lotniczy.

Każda brygada pancerna, zarówno korpuśna, jak i samodzielna (1. Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte oraz 16. Dnowsko-Łużycka Brygada Pancerna), została przeniesiona na nowy etat i po redukcjach posiadała w składzie nie jak dotychczas trzy, ale już tylko dwa bataliony czołgów średnich, każdy w składzie dwóch kompanii po trzy plutony. Razem w brygadzie etatowo powinny być 43 maszyny T-34. Występowały one jeszcze w korpuśnym batalionie rozpoznawczym, w którym była m.in. kompania czołgów składająca się z trzech plutonów, z etatowo przypisanymi 11 wozami T-34. W sumie więc w korpusie etatowo było 140 czołgów T-34 oraz dodatkowo 86 w dwóch brygadach i 20 w 3. Pułku Szkolnym.

Wkrótce potem rozkazem organizacyjnym NDWP nr 0278/Org. z 5 października 1945 r. rozformowano dowództwo korpusu wraz z jednostkami korpuśnymi, pozostawiając na dotychczasowych etatach jako samodzielne m.in. brygady pancerne i batalion rozpoznawczy.

Jesienią 1945 r. brygady były rozlokowane w różnych częściach kraju:

• 1. BPanc w maju znalazła się w Siedlcach, a od sierpnia stacjonowała w Legionowie;
• 2. BPanc w lipcu, po wycofaniu znad czeskiej granicy, trafiła do Gliwic, w październiku nakazano przeniesienie jej do Poznania, a ostatecznie trafiła do Wrześni;
• 3. BPanc po zakończeniu operacji nad czeską granicą trafiła do Opola i została podporządkowana dowódcy OW Śląsk;
• 4. BPanc w połowie maja była krótko w Ostrowcu Wielkopolskim, w czerwcu też chwilowo znalazła się w okolicach Cieszyna, skąd odesłano ją do Opola, by w październiku przerzucić do Tarnowa w związku z zamiarem wykorzystania jej pododdziałów w walce z UPA;
• 16. BPanc późnym latem trafiła do Szczecina w związku z podporządkowaniem jej dowódcy OW Pomorze.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 2/2018