Dornier Do-X. Legendarna łódź latająca

Jerzy Liwiński

Dwunastosilnikowa łódź latająca Dornier Do X była w swoim czasie największym samolotem na świecie. Została zaprojektowana do wykonywania transatlantyckich rejsów z prawie setką pasażerów na pokładzie, zapewniając im komfort podróży taki jak w oceanicznych liniowcach. Do X miała na pokładzie osobne kabiny pasażerskie, sypialnię, duży salon, salę dla palących, bar i łazienkę. Została oblatana 12 lipca 1929 r., a trzy miesiące później 21 października wykonała udany lot ze 169 osobami na pokładzie. W listopadzie 1930 r. wyruszyła w inauguracyjny transatlantycki rejs do Nowego Jorku.

Łodzie latające to samoloty operujące z powierzchni wody, w których częścią stykającą się bezpośrednio z wodą jest kadłub. Jego dolna część w celu zapewnienia pływalności jest uszczelniona, a dla uzyskania dobrych charakterystyk ruchu w wodzie posiada hydrodynamiczny kształt. Pierwszą na świecie wykonaną z drewna i sklejki łódź latającą zbudował w 1912 r. amerykański pilot i konstruktor Glenn Curtiss. Dwa lata później inna łódź typu Benoist XIV stała się pierwszym samolotem komunikacyjnym. Mogła wziąć na pokład jednego pasażera i ładunek, a pierwszą trasę przebiegającą nad zatoką Tampa na Florydzie, o długości 29 km, pokonywała w czasie 20 minut. Okresem dynamicznego rozwoju łodzi latających były lata międzywojenne i był on generowany wzrastającym zapotrzebowaniem na przeloty nad rozległymi akwenami morskimi. Łodzie były wygodniejsze, gdyż nie wymagały odpowiednio przygotowanych lotnisk i mogły wodować na wodach przybrzeżnych, po czym dopływały bez żadnych trudności do brzegu. Zapewniały pasażerom większe bezpieczeństwo w czasie długotrwałych rejsów nad otwartym morzem. Równie istotne znaczenie miały uwarunkowania militarne, gdyż miały one spełniać zadania wspomagania floty nawodnej podczas konfliktów zbrojnych.

Od Rs.1 do Do X

Claudius Dornier projektowanie pierwszej łodzi latającej typu Rs.I rozpoczął jeszcze w zakładach Zeppelina w Friedrichsafen w 1914 r. W konstrukcji kadłuba i skrzydeł odstąpił od tradycyjnych materiałów drewnianych na rzecz metali lekkich, głownie stopów aluminium. Łodź Rs.I była trzysilnikowym dwupłatem ze śmigłami pchającymi, o masie startowej 10,5 t i rozpiętości 43,5 m. Do prób w locie jednak nie doszło z uwagi na jej zniszczenie w grudniu 1915 r., przez burzę z silnymi wiatrami. Niemniej jednak podczas jej budowy pozyskano wiele cennych doświadczeń, które później sukcesywnie wykorzystywano w następnych projektach. W czerwcu 1916 r. została oblatana druga duża łodź typu Rs.II, przeznaczona do dalekiego rozpoznania akwenów wodnych. Do jej napędu początkowo zastosowano trzy silniki ze śmigłami pchającymi, a późniejsza wersja oznaczona jako Rs.IIb otrzymała cztery silniki w zabudowie tandemowej. Zmodernizowana łódź Rs.IIb dysponowała masą startową 9 t, rozpiętością skrzydeł 33 m i zasięgiem 1000 km. W listopadzie 1917 r. została oblatana kolejna duża czterosilnikowa łódź Rs.III, też przeznaczona do dalekiego rozpoznania. Był to górnopłat zastrzałowy o szerokim duralowym kadłubie. Masa startowa wynosiła 10,7 t, rozpiętość – 37 m, a zasięg – 1000 km. Potwierdzeniem jej dużych możliwości operacyjnych był fakt, że w lutym 1918 r. łódź ta po starcie z Jeziora Bodeńskiego wzniosła się na wysokość 2000 m i po siedmiogodzinnym locie osiągnęła bazę lotnictwa morskiego u wybrzeży Morza Północnego, co na ówczesne czasy było wyjątkowym osiągnięciem. Wersją rozwojową Rs.III była oblatana w październiku 1918 r. łódź latająca Rs.IV. Też był to górnopłat zastrzałowy napędzany czterema silnikami, ale o węższym kadłubie i zasięgu zwiększonym do 1300 km. Była ona pierwotnie projektowana do realizacji zadań militarnych (dalekiego rozpoznania akwenów morskich), ale w związku z zakończeniem działań wojennych planowano jej przebudowę na potrzeby komunikacyjne (20 pasażerów). Do realizacji tego przedsięwzięcia jednak nie doszło, gdyż zgodnie z traktatem wersalskim wszystkie duże łodzie Dorniera podlegały złomowaniu. Pod koniec 1918 r. w budowie znajdowała się też mniejsza dwusilnikowa łódź Dornier GS-I. Została ona przekonstruowana z wersji wojskowej na potrzeby komunikacji pasażerskiej. Posiadała masę startową 4,3 t, zasięg wynosił 600 km, a w kabinie znajdowały się miejsca dla 6 pasażerów i 2 członków załogi. GS-I zapoczątkowała typowy dla konstrukcji Dorniera układ metalowego górnopłata zastrzałowego z płetwami ustateczniającymi i silnikami w tandemie. Oblot prototypu został wykonany w lipcu 1919 r., ale ze względu na ograniczenia Traktatu Wersalskiego nie podjęto jej produkcji seryjnej.

Pełna wersja artykułu w magazynie  Lotnictwo 8/2015