Droga do Wilhelmshaven

Zbigniew Lalak

Droga do Wilhelmshaven

Działania 1. Dywizji Pancernej

w ostatnich miesiącach wojny

 
Na początku listopada 1944 roku 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka po uchwyceniu przyczółka w rejonie Moerdijk została skierowana nad Mozę, gdzie miała pełnić służbę dozorową. Odpoczynek był jak najbardziej potrzebny. Dywizja w czasie walk prowadzonych we Francji, a następnie w Belgii i Holandii poniosła znaczne straty w ludziach i sprzęcie. Uzupełnienia przysyłane z Wielkiej Brytanii tylko częściowo pokrywały braki w stanach oddziałów liniowych. Ciężkie walki w Normandii kosztowały dywizję: 135 oficerów i 2192 szeregowych rannych i poległych. W Belgii straty wyniosły 32 oficerów i 462 szeregowych, natomiast kampania holenderska kosztowała 1. Dywizję Pancerną aż 84 oficerów i 1325 szeregowych rannych i poległych. Do tego bilansu strat należy także dodać ponad 1800 chorych, którzy przewinęli się przez dywizyjny szpital i lazarety kanadyjskiego korpusu. Łącznie daje to ok. 6000 ludzi. Jednocześnie trwała reorganizacja. Dywizja zaczęła w listopadzie otrzymywać nowy sprzęt w postaci czołgów Sherman M4A1(76)W, czyli w nomenklaturze brytyjskiej Sherman IIA, które były uzbrojone w armaty kalibru 76,2 mm.

Nowe czołgi
Jeszcze w sierpniu 1943 roku podjęto decyzję o skierowaniu do służby liniowej nowego czołgu Sherman, który wyposażony był w armatę M1A1 kalibru 76,2 mm. Czołg otrzymał całkowicie nową wieżę (pierwsze próby wyposażenia Shermana w armatę M1 rozpoczęto już w 1942 roku). Nowe czołgi miały być produkowane w oparciu o wersje M4A1, M4A2 i M4A3. W trakcie produkcji czołgi M4A1 zostały zmodyfikowane, przez przeniesienie komór amunicyjnych z bocznych sponsorów do tzw. mokrych komór usytuowanych w kadłubie. Naboje znajdowały się w zasobnikach wypełnionych płynem, co powodowało że nie dochodziło do wybuchu amunicji w przypadku trafienia czołgu. Jednostką napędową był benzynowy silnik Continental R975C1 o mocy 350 KM. Armia brytyjska otrzymała 1330 czołgów w tej wersji i początkowo nie bardzo wiedziano, co z nimi zrobić. Początkowo Brytyjczycy zamierzali przezbroić otrzymane czołgi na armatę 17-funtową. Okazało się jednak, że pociągnęłoby to daleko idące zmiany i tak przezbrojone czołgi gotowe by były do akcji dopiero w kwietniu 1945 roku. Brytyjczycy znali także niezbyt pochlebne opinie o skuteczności armaty M1A1 kalibru 76,2 mm, która miała niższe wartości przebijania płyty pancernej aniżeli armata M3 kalibru 75 mm. Dopiero wprowadzenie nowej amunicji przeciwpancernej HVAP-T M93 polepszyło sytuację. Brytyjczycy postanowili zatem wyposażyć w te czołgi jednostki, które walczyły we Włoszech. Wyszli z założenia, że załogi Shermanów IIA nie będą narażone na bezpośrednie starcia z niemieckimi czołgami, które na froncie włoskim nie występowały w zbyt dużych ilościach. W sierpniu 1944 roku południowoafrykańska 6. Dywizja Pancerna dysponowała 42 Shermanami IIA, brytyjska 2. Brygada Pancerna miała 116 wozów, a 7. Brygada 61 czołgów tego typu. Do końca roku Południowoafrykańczycy otrzymali kolejne 90 czołgów tak, że dysponowali 134 wozami. Łącznie we Włoszech znalazły się 484  czołgi tego typu. Warto wspomnieć, że Brytyjczycy planowali wyposażyć w ten typ czołgu formowaną od 1944 roku polską 2. Dywizję Pancerną. Jednak to dywizja gen. Maczka otrzymała kłopotliwe dla Brytyjczyków czołgi Sherman IIA.

W pułkach pancernych 10. Brygady Kawalerii Pancernej etatowo znajdowały się 52 czołgi Sherman w każdym, w tym 9 czołgów z armatą 17-funtów. Dodatkowo w dowództwach 10. Brygady Kawalerii Pancernej oraz 1. Dywizji Pancernej znajdowało się po 10 czołgów (4 w wersji dowodzenia, ale wymiana dotyczyła także tych czołgów). Łącznie zatem wymiana miała objąć ok. 180 czołgów.  Należy zaznaczyć, że przezbrojenie dywizji obejmowało także inne pułki. 10. Pułk Strzelców Konnych, który był pułkiem rozpoznawczym otrzymał czołgi typu Challenger uzbrojone w armaty 17-funtowe (12 czołgów jako wzmocnienia szwadronów). 1. Pułk Artylerii Przeciwpancernej sukcesywnie otrzymywał niszczyciele M10 17-pdr., czyli brytyjską wersję amerykańskich niszczycieli M10. Zdaniu do magazynów nie podlegały tylko Shermany w wersji OP, ewakuacyjne ARV oraz czołgi znajdujące się w pułkach pancernych, a wyposażone w spycharkę lemieszową typu M1. Pozostałe czołgi należało zdać.

W listopadzie 1944 roku 1. Dywizja Pancerna podlegała dowódcy brytyjskiego I Korpusu gen.por. Johnowi T. Crockerowi. Z tego powodu realizacja dostaw nowego sprzętu wykonywana była przez 259. szwadron dostawy czołgów. Dostawy Shermanów IIA rozpoczęto w listopadzie. Do końca miesiąca dostarczono 40 czołgów, z których jeden został odesłany do warsztatów korpuśnych z powodu uszkodzenia (szczegółowe dane o dostawach między październikiem 1944 roku a czerwcem 1945 roku zamieszczono w tabeli). W grudniu dostawy objęły 17 wozów. Dywizja dysponowała 56 czołgami Sherman IIA oraz 40 Shermanami-Firefly i 41 Shermanami V. W styczniu 1945 roku Brytyjczycy  dostarczyli aż 88 czołgów Sherman IIA, w lutym żadnego, a w marcu 9. W kwietniu dostawy objęły 6 maszyn. Wyruszając do walki 1. Dywizja Pancerna dysponowała 159 czołgami Sherman IIA oraz 40 Shermanami-Firefly IC. Celem uzupełnienia strat bojowych lub eksploatacyjnych w maju 10. Brygada Kawalerii Pancernej otrzymała 10 czołgów Sherman IIA. Do końca kwietnia dostarczono w ramach uzupełnień 14 czołgów Sherman-Firefly IC, 2 czołgi Sherman-Firelfy VC oraz 7 czołgów Stuart VI. Pozostałe uzupełnienia 1. Dywizji Pancernej objęły: 2 Shermany OP, które otrzymał 1. Pułk Artylerii Motorowej oraz 3 Sextony jako  uzupełnienie strat bojowych, 15 niszczycieli czołgów M10 17-pdr, które otrzymał 1. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 10. Pułk Strzelców Konnych otrzymał: 30 Cromwelli V, 2 Cromwelle VI, 2 Cromwelle ARV oraz 13 Challengerów (część maszyn dostarczono jeszcze przed październikiem 1944 roku). Dywizja posiadała pod koniec stycznia 1945 roku 5 czołgów Crusader AA Mk.III, które zdano w lutym i tym samym skreślon ze stanu. Posiadano także 2 czołgi Cromwell VI, które znajdowały się w 3. Brygadzie Strzelców i były to wozy dowódcy i zastępcy dowódcy Brygady. W plutonie kwatery głównej 10. Brygady  Kawalerii Pancernej znajdował się 1 czołg mostowy typu Valentine Bridgelayer. Ciekawostką może być fakt, że dywizja otrzymała w październiku 1944 roku 1 czołg Sherman w wersji M4A2 czyli Sherman III, który znajdował się w ewidencji dywizji aż do czerwca 1945 roku.