Dwie dekady w NATO - modernizacja techniczna Sił Zbrojnych RP – część 1

Tomasz Dmitruk

Kiedy w marcu 1999 roku Polska wstępowała do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, Siły Zbrojne RP znajdowały się w trakcie procesu redukcji struktur organizacyjnych i liczebności, a jednocześnie stały przed wyzwaniem dokonania modernizacji technicznej i dostosowania użytkowanego sprzętu i uzbrojenia do standardów NATO. W bieżącym roku trwa już dwudziesty rok tego procesu. Przy okazji kolejnego Święta Wojska Polskiego warto wziąć pod rozwagę czy przez ten okres polska armia stała się bardziej nowoczesna, a może przeciwnie, dominuje ten sam sprzęt co w końcu XX wieku?

W chwili wstąpienia naszego kraju do NATO, Wojsko Polskie cechowało się głównie wyposażeniem odziedziczonym z czasów Układu Warszawskiego. Na jego stanie w 1999 roku znajdowało się: ponad 1700 czołgów, 1906 bojowych wozów opancerzonych, 1322 jednostki artylerii lufowej o kalibrze 122-203 mm (w tym 230 moździerzy), 293 wyrzutnie niekierowanych oraz taktycznych pocisków rakietowych, ponad 700 armat przeciwpancernych, 272 samoloty bojowe, 55 samolotów transportowych i do przewozu VIP, 159 samolotów szkolnych, 21 morskich samolotów patrolowo-rozpoznawczych, 43 śmigłowce uderzeniowe, 240 śmigłowców wielozadaniowych i szkolnych, ok. 300 wyrzutni rakietowych obrony powietrznej krótkiego, średniego i dalekiego zasięgu, a także 91 okrętów o podstawowym przeznaczeniu. Był to istotny potencjał, jednak sprzęt ten w sporej części był przestarzały i w kolejnych latach planowano jego wycofanie.

W niniejszej analizie skoncentrowano się na wybranych aspektach modernizacji technicznej pomijając zmiany organizacyjne oraz budżet i wydatki MON w latach 1999-2018. Tematy te, ze względu na swoją obszerność, wymagają odrębnych analiz.

Na proces modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 1999-2018, poza zadaniami wynikającymi ze zobowiązań wobec NATO, duży wpływ miał także udział w dwóch konfliktach poza granicami kraju: Iraku oraz Afganistanie. Największe zaangażowanie w operacji irackiej miało miejsce w latach 2003-2008, a afgańskiej w latach 2007-2014. W rezultacie, od wejścia Polski do NATO aż do około 2012 roku jednym z głównych priorytetów było zwiększanie potencjału ekspedycyjnego Wojska Polskiego. Sytuacja ta uległa zmianie praktycznie dopiero w 2014 roku, kiedy doszło do konfliktu na Ukrainie oraz kiedy przyjęto nową „Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP” podkreślającą, że „podstawowym zadaniem sił zbrojnych musi pozostać obrona własnego terytorium”.

Istotny wpływ na proces modernizacji technicznej miało także przejściu z modelu dużej armii poborowej do mniejszej, składającej się z żołnierzy zawodowych. Proces ten wymagał wzrostu wydatków na wynagrodzenia żołnierzy, co spowodowało ograniczenia w budżecie dostępnym na zakup sprzętu i uzbrojenia (SpW). Na sytuację, duży wpływ miała także polityka finansowa całego państwa, w tym bardzo trudny okres przed 2010 rokiem, kiedy to istotnie zakupy ograniczono, wręcz zahamowano.

Ze względu na obszerność tematu w artykule skoncentrowano się na omówieniu tylko podstawowych rodzajów SpW pozyskiwanego w latach 1999-2018. Podane w artykule dane dotyczące liczebności SpW są przybliżone i bazują na różnych dostępnych publicznie źródłach, w szczególności jednak wykorzystano roczniki Military Balance.

Plany modernizacji

Przed przystąpieniem do NATO, od 1994 roku Polska uczestniczyła w programie „Partnerstwo dla Pokoju”, którego głównym celem było rozwój współpracy w obszarze bezpieczeństwa pomiędzy państwami Sojuszu oraz państwami aspirującymi do członkostwa w NATO. W tym czasie plany związane z modernizacją armii zostały określone w 15-letnim programie modernizacji sił zbrojnych „Armia 2012”, przyjętym przez rząd Włodzimierza Cimoszewicza we wrześniu 1997 roku. Przewidywał on redukcję liczebności armii z 220 do 180 tys. żołnierzy (a docelowo 160 tys. w 2012 roku) oraz miał zagwarantować pełną integralność Sił Zbrojnych RP z NATO. Został on jednak skrytykowany w styczniu 2018 roku przez nowego ministra obrony Janusza Onyszkiewicza, w szczególności za brak możliwości jego sfinansowania. Zaplanowane środki w budżecie MON miały wystarczyć jedynie na pokrycie ok. 50% zdefiniowanych potrzeb. Mimo to program obowiązywał formalnie przez kilka kolejnych lat, także w 1999 i 2000 roku, już po wejściu Polski do NATO. Obejmował on 11 programów operacyjnych dotyczących: sprzętu rozpoznania i walki elektronicznej, sprzętu łączności i dowodzenia, indywidualnego wyposażenia żołnierza, sprzętu obrony przeciwlotniczej, sprzętu obrony przeciwpancernej, śmigłowców wielozadaniowych i uderzeniowych, sprzętu lotniczego, sprzętu artylerii naziemnej, sprzętu pancernego i bojowych wozów opancerzonych, sprzętu morskiego oraz sprzętu pozostałego. Dodatkowo planowano realizację programu rządowego związanego z pozyskaniem dla Sił Zbrojnych wielozadaniowych samolotów bojowych.

Przełomowym dla planowania procesu unowocześnienia polskiej armii okazał się 2001 rok. Przede wszystkim 25 maja 2001 roku przyjęto „Ustawę o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych RP w latach 2001-2006”. Ustanowiła ona mechanizm przeznaczania na obronność środków w minimalnej wysokości uzależnionej od Produktu Krajowego Brutto w danym roku (1,95%), wyznaczyła minimalne progi dla wydatków majątkowych oraz nakazała MON opracowanie „programu przebudowy i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych w latach 2001-2006”, który miał określać m.in. zadania dotyczące modernizacji wyposażenia SZ przede wszystkim w zakresie: „sprzętu rozpoznania i walki radioelektronicznej, sprzętu dowodzenia i łączności, sprzętu i wyposażenia systemu obrony powietrznej, zestawów przeciwpancernych pocisków kierowanych, kołowych transporterów opancerzonych, średnich samolotów transportowych, okrętów i sprzętu morskiego, sprzętu elektronicznego (w związku ze zwolnieniem częstotliwości na potrzeby operatorów telefonii ruchomej typu komórkowego trzeciej generacji) oraz czołgów”.

Przyjęta ustawa stała się filarem dla finansowania wydatków obronnych i procesu modernizacji technicznej na kolejne lata. Obowiązuje do dziś, choć jest co jakiś czas zmieniana.

„Program przebudowy i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych w latach 2001-2006” był gotowy równolegle z samą ustawą, został jednak ostatecznie przyjęty dwa miesiące później – w lipcu 2001 roku. Zakładał on m.in. zmniejszenie liczebności polskiej armii z 206 tys. do 180 tys. do końca 2001 roku i do 150 tys. do końca 2003 roku oraz zreorganizowanie poszczególnych rodzajów Sił Zbrojnych RP. W dziedzinie modernizacji technicznej zakładał zasadniczą część nakładów przeznaczyć na:

• modernizację systemu obrony powietrznej, w tym systemu dowodzenia;
• rozpoczęcie procesu pozyskiwania 60 samolotów wielozadaniowych (w ramach programu rządowego, poza budżetem MON);
• podjęcie prac nad modernizacją czołgów T-72 do standardów NATO, poprzez zastosowanie armaty kalibru 120 mm (dostawy od 2005 roku) oraz pozyskania jakościowo nowych czołgów;
• rozpoczęcie wdrażania kołowych transporterów opancerzonych różnych wersji (docelowe potrzeby SZ określono na 3100 sztuk!);
• wdrożenie nowych zestawów przeciwpancernych pocisków kierowanych (ppk);
• rozpoczęcie wyposażania okrętów projektu 660 Orkan w nowoczesne systemy rakietowe;
• zapoczątkowanie modernizacji śmigłowców bojowych Mi-24;
• zakup 12 średnich samolotów transportowych (od 2003 roku);
• wprowadzenie do eksploatacji korwet projektu 621 Gawron, fregaty typu Oliver Hazard Perry (OHP) i 2 okrętów podwodnych (od 2003 roku);
• wprowadzenie do eksploatacji nowego niszczyciela min projektu 257 Kormoran (od 2005 roku).

Inne rodzaje SpW planowane do pozyskania w latach 2001-2006 zaprezentowano w załączonej tabeli.

Program zakładał również masowe wycofanie nieperspektywicznego SpW. Dotyczyło to wszystkich typów czołgów T-55, zestawów rakietowych obrony powietrznej (ZROP) S-75M Wołchow, samolotów MiG-21, 20 okrętów, w tym niszczyciela ORP Warszawa, okrętów podwodnych projektu 641 oraz kutrów rakietowych projektu 205.

Choć w latach 2001-2006 nie udało się zrealizować wszystkich wyżej opisanych planów, to były one kontynuowane w latach kolejnych, często tylko z niewielkimi zmianami.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 8/2018