Działania lotnictwa myśliwskiego WWS Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego 22 czerwca 1941 roku

Krzysztof Cieślak

Pakt z III Rzeszą ścisłe kierownictwo Związku Sowieckiego traktowało jako zasłonę dla własnych agresywnych działań w przyszłości. Rozbudowa infrastruktury militarnej na zaanektowanych terytoriach miała stanowić zarówno zabezpieczenie północnej flanki na wypadek wojny z dotychczasowym sojusznikiem, jak i bazę wyjściową do ataku na Skandynawię. Ponieważ lotnictwa państw nadbałtyckich były bardzo skromne przejęta sieć obiektów nie pozwalała na rozlokowanie zbyt wielu samolotów. W pierwszej kolejności skierowano do nowych obiektów pułki myśliwskie. W końcu 1939 roku na Litwę przeniesiono 10. IAP. Na początku następnego roku na Łotwę wysłano 21. IAP, a do Estonii 38. IAP z lotnictwa Leningradzkiego OW oraz 15. IAP ze składu Białoruskiego OW. Dopiero po zakończeniu wojny z Finlandią do okręgu przeniesiono 148. IAP z Leningradzkiego OW. Po aneksji republik do nowego OW skierowano kolejne pułki. Na Litwę wysłano 31. IAP z Białoruskiego OW i 42. IAP z Kalinińskiego OW. Na Łotwę wysłano 49. IAP z Leningradzkiego OW. Do Estonii trafił w ramach 4. SAD (mieszanej dywizji lotniczej), wydzielonej z Leningradzkiego OW 38. IAP. Na początku października 1940 roku sowieckie lotnictwo zostało rozmieszczone w trzech liniach. Pierwszą na terenie Litwy i Łotwy tworzyły 7. i 8. mieszane dywizje lotnicze (SAD). 148. IAP stacjonujący na lotnisku w Lipawie znalazł się w składzie 7. SAD. Do tej samej dywizji został przydzielony stacjonujący w Szawlach 10. IAP. W składzie 8. SAD znalazły się 15. i 31. IAP stacjonujące w Kownie oraz 42. IAP z Wilna. W drugim rzucie rozmieszczono 6. SAD, mającą w swym składzie 21. IAP, bazujący w Rydze i 49. IAP stacjonujący w Daugavpilis. Trzeci rzut został rozmieszczony na terytorium Estonii, tworzyła go 4. SAD, złożona z czterech pułków, w tym jednego myśliwskiego (wspomniany powyżej 38. IAP). Siły lotnicze stacjonujących w okupowanych republikach 8. i 11. Armii były organizowane według rozkazu HKO (Ludowego Komisariatu Obrony) nr 0220 wydanego 13 września 1940 roku. Z ośmiu pułków myśliwskich siedem było oddziałami utworzonymi w latach 1938–1939, kiedy dywizjony myśliwskie przekształcano w pułki. Jedynie 148. IAP został utworzony w trakcie wojny z Finlandią na bazie kadry 16. i 34. IAP z 57. AB (brygady lotniczej).

Rozlokowanie sił lotniczych, jak i innych wojsk, na anektowanych terytoriach wymagało rozbudowy lotnisk, stworzenia sieci baz zaopatrzeniowych i zapewnienia zakwaterowania dla personelu wraz z rodzinami. W październiku 1940 roku w całym okręgu znajdowało się 15 lotnisk stałych i 11 polowych, co powodowało konieczność umieszczenia na każdym z nich dwóch lub trzech pułków. Lotniska utworzone w 1940 roku były pozbawione pokrywy z darni, co utrudniało eksploatację lub uniemożliwiało eksploatację w okresie opadów deszczu. Jednak w okresie zimowym tylko jedno lotnisko polowe nie nadawało się do eksploatacji. Na rozbudowę sieci lotnisk w 1940 roku wydano 17 077 000 rubli, ale nie ukończono ani jednego obiektu. Większość materiałów i środków była przeznaczona dla wojsk lądowych. Lotnictwo miało do dyspozycji tylko pięć batalionów budowlanych, które miały w swoim wyposażeniu zaledwie 21,8% potrzebnych samochodów, 25% ciągników i 30% maszyn budowlanych. Zapasy części do posiadanego sprzętu były minimalne i wynosiły 25% dla ogółu wyposażenia i 10% dla środków transportu i maszyn. Ogólnie stan baz i ich wyposażenie uniemożliwiały prowadzenie normalnego szkolenia.

Problemy z infrastrukturą i logistyką automatycznie przekładały się na słabe przygotowanie oddziałów oraz na niewielką gotowość bojową lotnictwa okręgu i to mimo pozornie intensywnego szkolenia. Czynnikiem negatywnym były też częste przemieszczenia oddziałów po nieprzygotowanych lotniskach i systematyczna rotacja personelu, połączona z napływem słabo przygotowanych absolwentów szkół lotniczych. Po prostu brakowało zgrania załóg i personelu naziemnego. Odrębnym problemem był brak dostaw nowoczesnego sprzętu. Problemy kadrowe starano się stopniowo rozwiązywać poprzez napływ doświadczonych pilotów z innych okręgów. Natomiast brak nowych samolotów cierpiących na tzw. „choroby wieku dziecięcego” pozwolił na uniknięcie z jednej strony wielu problemów, a z drugiej pozwolił na lepsze opanowanie starego sprzętu. Przykładowo 31. IAP miał na wyposażeniu jeszcze maszyny I-16 typ 5 i I-15bis.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia numer specjalny 3/2021