Dziś i jutro rosyjskich sił podwodnych
Tomasz Kwasek
Po latach głębokiego kryzysu i stagnacji rosyjska flota powoli odzyskuje należne jej miejsce w systemie obrony państwa. Sporo uwagi jest poświęcane rozwojowi sił podwodnych, które są przecież jednym z elementów strategicznych sił odstraszania nuklearnego.
Analizując stan obecny i najbliższą przyszłość sił podwodnych Marynarki Wojennej Federacji Rosyjskiej WMF (Wojenno-Morskoj Fłot Rossijskoj Federacji), należy odwołać się do historycznego kontekstu obejmującego co najmniej dwie ostatnie dekady funkcjonowania sił morskich tego państwa. Po rozpadzie Związku Radzieckiego przez całe lata 90. XX w. rosyjska marynarka wojenna podlegała gwałtownej redukcji – od 1991 do 1999 r. wycofano ze służby ponad 800 jednostek bojowych, w tym prawie 200 okrętów podwodnych. Były to z reguły najstarsze jednostki, nienowoczesne i stwarzające problemy eksploatacyjne. Jednocześnie, z uwagi na brak środków na bieżącą eksploatację, utrzymywane w linii najnowocześniejsze okręty WMF podlegały postępującej degradacji technicznej, zaprzestano planowanych remontów i modernizacji użytkowanych jednostek. Załamały się programy budowy nowych okrętów, jednostki nieukończone zakonserwowano lub złomowano na pochylniach. Cięcia dotknęły także ośrodki naukowo-badawcze prowadzące prace nad okrętami i uzbrojeniem morskim, w miarę dobrą kondycję finansową zachowały jedynie te, które sprzedały swoje produkty odbiorcom zagranicznym.
Doktryny
Przyjęta w lipcu 2001 r. Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do 2020 roku (Morskaja Doktrina Rosijskoj Federacji do 2020 goda) wskazywała na konieczność utrzymania efektywnej floty oceanicznej zdolnej do zagwarantowania bezpieczeństwa interesów Rosji na przyległych akwenach morskich i oceanicznych. Jej wykonanie w praktyce okazało się niemożliwe z braku odpowiedniej liczby pozostających w gotowości jednostek bojowych i pomocniczych, lecz zwiększenie środków w dyspozycji pozwoliło na remonty jednostek i utrzymanie sprawności części sił. Dopiero w drugiej połowie dekady pojawiły się oznaki zmiany tej sytuacji, związane z poprawą stanu rosyjskiej gospodarki. W marynarce wojennej umożliwiło to zatrzymanie degradacji technicznej okrętów i ich uzbrojenia. W lutym 2012 r. zatwierdzono zmodyfikowaną wersję doktryny morskiej, która zakładała m.in. zwiększenie obecności rosyjskiej marynarki wojennej w strefie oceanicznej.
Zasadnicze zmiany w rosyjskich siłach zbrojnych końca pierwszej dekady XXI w. wynikały w głównej mierze z wniosków sformułowanych po drugiej wojnie w Czeczenii w latach 1999-2009 oraz konflikcie w Gruzji w sierpniu 2008 r. i miały na celu usprawnienie dowodzenia, poprawę wyszkolenia i modernizację zasadniczych typów sprzętu wojskowego. We wrześniu 2010 r. przyjęto Koncepcję budowy i rozwoju Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej do 2020 roku (Koncepcja stroitielstwa i razwitia Woorużennych Sił Rossijskoj Federacji do 2020 goda), a trzy miesiące później Strategię rozwoju działalności morskiej Federacji Rosyjskiej do 2020 roku (Strategia razwitia morskoj diejatielnosti Rosijskoj Federacji do 2020 goda). Koncepcja wskazywała na konieczność szybkiego i szerokiego wdrożenia w poszczególnych rodzajach rosyjskich sił zbrojnych nowoczesnego uzbrojenia i sprzętu dostarczanego w ramach Państwowego Programu Uzbrojenia do 2020 r. – GPW-2020 (Gosudarstwiennaja Programma Woorużenija na period 2011-2020). W przypadku marynarki wojennej zakładała utrzymywanie liczebności i gotowości bojowej morskich strategicznych sił jądrowych MSJS (Morskije Strategiczeskije Jadiernyje Siły) oraz seryjną budowę wielozadaniowych okrętów podwodnych o napędzie atomowym i konwencjonalnym. Z kolei Strategia skupiała się na zagrożeniach w obszarze morskim i postulowała zwiększenie możliwości operacyjnych rosyjskiej floty.
W marynarce wojennej program reorganizacji rosyjskich sił morskich zakładał m.in. redukcję struktur w systemie dowodzenia, zmniejszenie liczby dowództw i związków taktycznych floty, redukcję liczebną lotnictwa morskiego, w tym przekazanie większości samolotów bojowych w podporządkowanie sił powietrznych i zmiany strukturalne wojsk brzegowych WMF.
W lipcu 2015 r. zatwierdzono nową, obecnie obowiązującą Doktrynę Morską Rosji (Morskaja Doktrina Rossji), która ma obowiązywać do 2035 r. Dokument przewiduje, że rosyjska flota zapewniać ma utrzymanie i poszerzenie wpływów na obszarze Oceanu Spokojnego oraz północnego Atlantyku, a także w rejonie arktycznym. Zgodnie z zapisami tego dokumentu zasadnicze cele działania sił morskich Federacji Rosyjskiej w poszczególnych rejonach operacyjnych określono następująco:
o na obszarze Arktyki: wykorzystanie postanowień Traktatu Arktycznego w celu ochrony rosyjskich interesów w Arktyce, ograniczenie działalności morskiej krajów trzecich przez wykorzystanie prawa morza i umów wielostronnych, zagospodarowanie zasobów Antarktyki do wzmocnienia potencjału ekonomicznego państwa, zwiększenie potencjału Floty Północnej, budowa systemów dystrybucji surowców energetycznych na Morzu Barentsa i Morzu Karskim, zwiększenie obecności sił morskich wokół archipelagu Svalbard, Ziemi Franciszka Józefa, Nowej Ziemi i Wyspy Wrangla;
o na kierunku atlantyckim: utrzymanie adekwatnej obecności sił morskich w stosunku do marynarki amerykańskiej na Atlantyku oraz ciągłości funkcjonowania morskich połączeń z Federacją Rosyjską, rozwój infrastruktury portowej, podmorskich systemów dystrybucji surowców energetycznych i połączeń morskich na Bałtyku, utrzymanie adekwatnej obecności sił morskich na Morzu Śródziemnym, rozwój infrastruktury Floty Czarnomorskiej, infrastruktury portowej i energetycznej na Półwyspie Krymskim, zwiększenie możliwości przewozu i dystrybucji surowców przez Morze Czarne, rozbudowa żeglugi morskiej i rzecznej na obszarze Morza Azowskiego i dorzecza Donu;
o na obszarze kaspijskim: budowa systemu wydobycia i dystrybucji surowców energetycznych w części Morza Kaspijskiego, zwiększenie potencjału sił zbrojnych na obszarze, w tym Flotylli Kaspijskiej;
o na kierunku pacyficznym: utrzymanie stabilności strategicznej w regionie i ograniczanie zagrożeń dla rosyjskich interesów, zwiększanie potencjału Floty Pacyfiku, rozbudowa infrastruktury morskiej w regionach pacyficznych Federacji Rosyjskiej, intensyfikowanie działalności morskiej, budowa systemów przesyłowych surowców energetycznych, utworzenie stałych połączeń morskich z portami Dalekiego Wschodu;
o na obszarze Oceanu Indyjskiego: utrzymanie przyjaznych stosunków z państwami regionu, realizacja procesów stabilizacji sytuacji politycznej w regionie w celu uzyskania możliwości obecności marynarki wojennej na Oceanie Indyjskim.
W lipcu 2017 r. rosyjski prezydent zatwierdził Podstawy państwowej polityki Federacji Rosyjskiej w obszarze wojskowej działalności morskiej do 2030 r. (Osnowy gosudarstwiennoj polityki Rossijskoj Federacji w obłasti wojenno-morskoj diejatielnosti na period 2030 g.). Dokument wskazuje, że silna marynarka wojenna zapewni Federacji Rosyjskiej czołowe miejsce w wielobiegunowym świecie oraz pozwoli skutecznie chronić interesy narodowe. Zgonie z zapisami doktryny morskie działania wojenne stanowią integralną część (rodzaj) działań wojskowych państwa przeprowadzanych w celu zapobieżenia agresji wobec Federacji Rosyjskiej i realizacji jej narodowych interesów. Podstawy dostarczają wskaźników skuteczności działań służących realizacji polityki państwa na obszarach morskich – wśród nich są skład, status i zdolności marynarki wojennej, w tym poziom wyposażenia WMF w nowoczesne okręty, sprzęt wojskowy i specjalny, zapewniający jej wysokie zdolności bojowe w strefie przybrzeżnej, morskiej i oceanicznej. W czasie wojny flota musi być w stanie zadać przeciwnikowi, posiadającemu zaawansowane technicznie środki walki, nieakceptowane straty, aby zmusić go do zaprzestania własnych operacji wojskowych.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 11-12/2019