F-35 podbija świat

Jacek Gryzik, Tomasz Kwasek

Już w 2001 roku, w momencie wyboru propozycji koncernu Lockheed Martin jako samolotu JSF (Joint Strike Fighter), tj. obecnego F-35 Lightning II, wybranym sojusznikom Stanów Zjednoczonych zaoferowano nową maszynę jako następcę używanych myśliwców F-16 Fighting Falcon. Co istotne, przystąpienie do projektu nie musiało oznaczać, że JSF będzie podstawowym nowym samolotem bojowym kraju finansującego. Ostatecznie w najszerszym zakresie – jako partner poziomu pierwszego (Tier 1) – z najwyższym wkładem oraz potencjalnie największym zamówieniem i najszerszym udziałem w produkcji – do programu przystąpiła Wielka Brytania. Partnerami drugiego poziomu (Tier 2) zostały Holandia i Włochy. Partnerami trzeciego poziomu (Tier 3) – Australia, Kanada, Dania, Norwegia i Turcja. Do projektu dołączyły także Izrael i Singapur – jako partnerzy SCP (Security Cooperative Partner), otrzymujący wybrane informacje na temat samolotu. W założeniach udziału w programie JSF koszt zakupu samolotów miał zostać zmniejszony o wkład, jaki dane państwo wniosło w fazę rozwoju maszyny, odpowiednio większe miały być również przyszłe zyski ze sprzedaży eksportowej. W ten sposób chciano zmniejszyć akcelerację kosztów rozwoju programu i przyszłej produkcji F-35 Lightning II.

Wszystkie wymienione państwa przystąpiły do udziału w produkcji niskoseryjnej samolotów w ramach fazy demonstracyjno-rozwojowej SDD (System Design and Development), którą zainicjowano w 2002 roku i zgodnie z deklaracjami koncernu Lockheed Martin powinna zakończyć się w końcu bieżącego roku. W jej ramach część przyszłych użytkowników, tj. Holandia, Wielka Brytania, sfinansowały własne samoloty testowe OT&E (Operational Test and Evaluation), pozostałe ograniczyły się do sfinansowania części programu badań myśliwca realizowanych przez amerykański departament obrony DoD (Department of Defense). Izrael, mający status najbliższego sojusznika Stanów Zjednoczonych, realizuje zakup F-35 poprzez instrument FMS (Foreing Military Sales), na podobnych zasadach Amerykanie zaproponowali udział w projekcie JSF innemu bliskiemu sojusznikowi Stanów Zjednoczonych, Japonii.

Współpraca międzynarodowa ma obejmować również etap produkcji pełnoskalowej i doskonalenia PFSD (Production, Sustainment and Follow-on Development), która ma być realizowana co najmniej do połowy wieku. Co istotne, potencjalne podmioty współpracujące są wybierane na zasadach konkurencyjności.

Australia

Australia rozpoczęła poszukiwanie eksploatowanych samolotów bojowych F-111C Aardvark i F/A-18A/B Hornet w ramach programu zwiększenia zdolności sił powietrznych NACC (New Air Combat Capability) w 1996 roku. W wyniku przeprowadzonych analiz zaproponowano zastąpienie dwóch wspomnianych typów jednym modelem, w pełni wielozadaniowym, tj. zdolnym do wykonywania wszystkich zadań stawianych lotnictwu bojowemu, od misji obrony powietrznej, poprzez zadania wsparcia bezpośredniego, po precyzyjne uderzenia na cele morskie i wybrane obiekty w głębi terytorium przeciwnika. Założono, że nowe samoloty powinny dysponować odpowiednim promieniem działania z uwagi na długa linię brzegową i znaczny obszar odpowiedzialności królewskich australijskich sił powietrznych RAAF (Royal Australian Air Force). Założenia NACC wskazywały także, że samoloty miały charakteryzować się zwiększoną przeżywalnością, możliwością przenoszenia kierowanych środków bojowych oraz działania w środowisku sieciocentrycznym. W toku analiz dość  szybko stwierdzono, że żaden z produkowanych lub będących w fazie rozwoju samolotów nie będzie miał zasięgu większego niż F-111C, w konsekwencji uznano, że wymagania odnośnie do zasięgu nie będą miały charakteru kluczowego.

Projekt NACC (Project AIR 6000) formalnie zainicjowano w czerwcu 1999 roku. W ramach rozważanych alternatyw brano pod uwagę pozyskanie zarówno załogowych, jak i bezzałogowych samolotów bojowych. Do wstępnych analiz wybrano samoloty Eurofighter (EF2000) Typhoon, Dassault Rafale, Saab JAS 39C/D Gripen, Boeing F/A-18E/F Super Hornet, Lockheed Martin F-22A Raptor i F-35A Lightning II. Jednak w czerwcu 2002 roku ogłoszono, że Australia na mocy porozumienia międzyrządowego MoU (Memorandum of Understanding) przystępuje do amerykańskiego programu samolotu bojowego nowej generacji JSF (Joint Strike Fighter) jako partner przemysłowy poziomu 3 (Tier 3) fazy demonstracyjno-rozwojowej SDD, zobowiązując się zainwestować równowartość 144 mln USD. Decyzja o przystąpieniu do projektu JSF, która w praktyce oznaczała wybór nowego samolotu Lockheed Martin dla RAAF, czyli późniejszego F-35A, była oceniana jako jednoznacznie polityczna. Wskazywano przy tym, że nie dokonano kompleksowego porównania pozostałych ofert. W kwietniu 2006 roku ostatecznie zatwierdzono wybór F-35A Lightning II w wariancie klasycznego startu i lądowania CTOL (Conventionl Take Off and Landing), jako platformy bojowej w programie NACC oraz podpisano porozumienie w sprawie przystąpienia do fazy produkcji pełnoseryjnej i doskonalenia PFSD. Łączne zapotrzebowanie określono na 100 maszyn dla pięciu dywizjonów RAAF i jednostki szkolenia bojowego.

Pierwszy F-35A dla RAAF miał być gotowy w 2012 roku, jednak opóźnienie programu JSF oraz planowane wcześniejsze niż przewidywano wycofanie Hornetów wymusiło zamówienie przez Australię partii nowych maszyn Super Hornet i zmniejszenie liczby planowanych F-35 do 72 sztuk. W maju 2007 zamówiono 24 egzemplarze dwumiejscowych F/A-18F Super Hornet jako rozwiązanie przejściowe, które były dostarczane w okresie od lipca 2009 roku do października 2011 roku, poza tym czerwcu 2014 roku zamówiono 12 Growlerów.

W listopadzie 2009 roku zaakceptowano ostatecznie zakup pierwszej transzy 14 F-35A w ramach pierwszej fazy AIR 6000 Phase 2A/B za około 1,5 mld USD, jednak z uwagi na konieczność przeprowadzenia rewizji programu i jego ogólne opóźnienie w styczniu 2010 roku zamówiono jedynie dwa samoloty o numerach seryjnych AU-01 (numer seryjny użytkownika A35-001) i AU-02 (A35-002), które zostały wyprodukowane w ramach szóstej serii niskoseryjnej LRIP 6 (Low Rate Initial Production Lot 6) i dostarczone w ub. roku. Kolejnych osiem samolotów o numerach seryjnych AU-03 (A35-003) do AU-10 (A35-010) zostało zamówionych w listopadzie 2016 roku.

W kwietniu 2014 roku potwierdzono realizację drugiej fazy AIR 6000 Phase 2A/2B, tj. planowane zamówienie 58 samolotów kolejnych partii. Łączna wartość zamówienia miała sięgnąć 15,5 mld USD. Dalsze decyzje dotyczące zakupów następnych maszyn mają być podjęte dopiero w następnej dekadzie – mowa o 28 maszynach, które powinny być zamówione w ramach NACC Phase 2C.

Dwie pierwsze australijskie maszyny zostały przekazane do eksploatacji w styczniu następnego roku. Pierwsze egzemplarze służą obecnie do testów i szkolenia australijskich pilotów w amerykańskim 61st Fighter Squadron z 56th Operations Group z bazy Luke podporządkowanej USAF AETC (Air Education and Training Command). Osiem maszyn zamówionych w ramach LRIP 10 powinno być odebrane w 2018 roku. Kolejna ósemka ma być zamówiona w ramach LRIP 11, a następnie 15 samolotów w ramach serii LRIP 12, deklarowanej jako ostatnia przed rozpoczęciem realizacji serii pełnoskalowych FRP (Full Rate Production). Według dostępnych informacji dwie transze po 15 maszyn mają być dostarczone w latach 2021–2022, a ostatnich dziewięć samolotów w 2023 roku.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 4-5/2017