Fińskie ścigacze typu Nuoli

Krzysztof Kubiak

Opisane w artykule ścigacze pod względem technicznym nie wniosły do historii okrętownictwa niczego nowego. Można nawet powiedzieć, że były anachronizmem już w chwili projektowania. Jednakże to właśnie te jednostki umożliwiły Finlandii odbudowę floty wojennej, będąc pierwszym krokiem na drodze prowadzącej do stworzenia nowoczesnej marynarki małego państwa, która obecnie przybrała kształt określany mianem Squadron 2020.

Stan wojny między byłymi sojusznikami III Rzeszy – czyli Austrią, Bułgarią, Finlandią, Rumunią, Węgrami i Włochami – zakończył pokój paryski podpisany 10 lutego 1947 r. w gmachu francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W odniesieniu do Finlandii jego postanowienia uprawomocniły zabór Karelii i okręgu Petsamo (obecnie Pieczynga)[1] przez Związek Sowiecki, demilitaryzowały Wyspy Alandzkie, narzuciły Helsinkom wydzierżawienie wschodniemu sąsiadowi na 50 lat[2] bazy wojskowej na półwyspie Porkkala (w odległości zaledwie 35 km od centrum Helsinek) oraz wypłatę reparacji w wysokości 300 mln dolarów (według kursu z 1938 r.)[3]. Prócz kwestii terytorialnych i odszkodowań zapisy traktatu znacząco ograniczyły liczebność sił zbrojnych oraz rodzaje uzbrojenia, do posiadania którego uprawniona została Finlandia. Wojska lądowe (wraz ze strażą graniczną) nie mogły więc przekroczyć 34 400 żołnierzy, lotnictwo – 3000 osób personelu (maksymalnie 60 samolotów), marynarka – 4500 osób personelu (i łącznej wyporności 10 000 t). Finlandii zakazano posiadania samolotów bombowych, lotnictwa morskiego, okrętów podwodnych i ścigaczy torpedowych. Jednocześnie zobowiązano państwo do udziału w trałowaniach organizowanych przez Międzynarodową Organizację Rozminowania Wód Europejskich (zezwalając zarazem na czasowe zaciągnięcie dodatkowych 1500 oficerów i marynarzy ponad ustalony limit).

Pierwsza powojenna dekada – obciążona koniecznością spłaty reperacji, pilną potrzebą rozwiązania palących problemów uchodźców z Karelii oraz obecnością Sowietów na półwyspie Porkkala – była dla fińskich sił zbrojnych bardzo trudnym czasem. Wydatki obronne miały bardzo niski priorytet i choć starano się utrzymać poziom wyszkolenia, to na większe przedsięwzięcia modernizacyjne nie było po prostu pieniędzy. Dotyczyło to również marynarki wojennej, uczestniczącej (co drenowało skutecznie jej zasoby) pod kontrolą sowiecką w trałowaniach bojowych na Zatoce Fińskiej. Sytuacja floty zaczęła powoli zmieniać się w połowie lat 50. XX w. Rozpoczęto ograniczoną modernizację artylerii nadbrzeżnej, zainicjowano prace nad bronią minową, zamówiono pierwsze od zakończenia wojny nowe okręty. Stocznia Valmet Oy z Helsinek otrzymała zlecenie na trałowiec bazowy, stocznia Repela Oy z Raumy – na serię trałowców redowych, a inne zakłady dostarczyć miały łącznie dziewięć kutrów patrolowych. Było to jednak tylko utrzymywanie nader okrojonego stanu posiadania i w istocie nie stanowiło nowej jakości. Taką rangę przypisać można dopiero podjętej w 1955 r. decyzji o zakupie w Wielkiej Brytanii (w firmie Saunders-Roe) pary ścigaczy artyleryjskich typu Dark z aluminiowymi kadłubami o wyporności 70 t (w fińskiej nomenklaturze typ Vasma). Jak się szybko okazało, był to element znacznie bardziej ambitnego, ale nadal skrojonego do fińskich warunków przedsięwzięcia.

Finowie bowiem powoli przystępowali do powolnej, lecz prowadzonej bardzo konsekwentnie odbudowy lekkich nawodnych sił uderzeniowych. Wymagało to nowych okrętów niezbędnych do szkolenia załóg. Posiadane ścigacze z okresu wojny (projektów włoskich, część zbudowano na licencji w Finlandii) nie były już w stanie zaspokoić nawet elementarnych potrzeb w tym zakresie[4]. Zakupione jednostki brytyjskie zamierzano wykorzystać w charakterze wzorca, gdyż zdawano sobie sprawę, że rodzimy przemysł stoczniowy, który zamierzano zaangażować w całe przedsięwzięcie, nie dysponuje odpowiednim doświadczeniem, by podjąć produkcję aluminiowych kadłubów. Ścigacze typu Dark poddano wszechstronnym próbom, ale ostatecznie zaczerpnięto z nich jedynie ogólny układ oraz potraktowano jako wzór w trakcie projektowania kadłubów. Projekt szczegółowy można więc uznać za autorski twór fińskiego okrętownictwa. Zamówienie na łącznie 13 okrętów (początkowo planowano 24), określanych jako typ Nouli (strzała), ulokowano w stoczni Oy Laivateollisuus w Turku. Zakład powołano do życia w 1945 r. w celu budowy szkunerów dostarczanych Związkowi Sowieckiemu w ramach spłaty reparacji. Później nadal produkował dla tego odbiorcy, a upadł w 1990 r. Ścigacze typu Nouli były ostatnimi zbudowanymi w tej stoczni jednostkami o drewnianych kadłubach.

[1]               Przekazanego Republice Finlandii przez Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Sowiecką na mocy traktatu z Tartu podpisanego 14 października 1920 r.

[2]               Sowieci ostatecznie opuścili półwysep Porkkala w 1956 r.

[3]               W ramach spłaty reparacji Związkowi Sowieckiemu dostarczono, między innymi, 619 rozmaitych jednostek pływających, z tego 500 nowych. Liczba ta obejmuje 90 drewnianych szkunerów (w tym niemagnetyczny statek Zaria, używany przez Akademię Nauk Związku Sowieckiego do badań magnetyzmu ziemskiego). Prócz tego Finowie przekazali: 52 500 silników elektrycznych, 1140 stacji transformatorowych, 30 turbin parowych (parowych generatorów prądotwórczych), 591 lokomotyw parowych (wąskotorowych) i domy drewniane o łącznej powierzchni 840 000 m².

[4]               W 1955 r. posiadano: pięć okrętów typu Hurja, zbudowanych przez Cantieri Bagiletto z Genui i dostarczonych w 1943 r. (Hyöky, Hirmu, Hurja, Hyrsky, Häijy), cztery okręty typu Jymy, zbudowanych w 1939 r. przez Cantieri Bagilietto, odkupionych przez Finów w maju 1943 r. i następnie używanych na jeziorze Ładoga (Jylhä, eks-MAS 526, Jyry, eks-MAS 527, Jyske, eks-MAS 528, Jymy, eks-MAS 529), siedem okrętów typu Taisto, zbudowanych w latach 1943-1946 w Turun Veneveistämö (Taisto, Tyrsky, Tuima, Tuisku, Tuuli, Taisto 7, Taisto 8). Wszystkie eksploatowano (zgodnie z postanowieniami traktatu paryskiego) w wariancie artyleryjskim.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 3-4/2021