Flota Bałtycka A.D. 2020
Tomasz Kwasek
Obecnie Flota Bałtycka to jeden z pięciu związków operacyjnych WMF (Wojenno-Morskoj Fłot), a jej dowódcy podporządkowane są nie tylko siły okrętowe, ale też inne jednostki lądowe i lotnicze na obszarze operacyjnego zainteresowania. Operacyjnym rejonem działań floty jest akwen Morza Bałtyckiego, a głównie jego część północna, środkowa i południowa.
W grudniu 1991 r., tj. w czasie rozpadu Związku Radzieckiego i po powstaniu Federacji Rosyjskiej jako samodzielnego państwa, Flota Bałtycka liczyła 232 nawodne okręty bojowe różnych klas oraz 32 okręty podwodne o napędzie spalinowo-elektrycznym. Siły te były zgrupowane w: brygadzie okrętów podwodnych, brygadzie okrętów nawodnych, brygadzie okrętów desantowych, dwóch brygadach okrętów rakietowych, dwóch brygadach okrętów ochrony rejonu wodnego i mniejszych oddziałach, a rozmieszczone w czterech bazach morskich (Bałtyjsk, Kronsztad, Świnoujście, Tallin) oraz dwóch stałych punktach bazowania (Lipawa, Ryga). Podporządkowane dowództwu floty bojowe lotnictwo morskie liczyło około 230 samolotów i 40 śmigłowców bojowych, zgrupowanych w pułku lotniczym nosicieli rakiet, czterech morskich pułkach lotnictwa szturmowego, pułku lotnictwa rozpoznawczego, pułku śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych i dwóch eskadrach zwalczania okrętów podwodnych. Korzystano z 10 stałych baz operacyjnych (Ämari, Bychow, Chrabrowo, Czerniachowsk, Czkałowsk, Donskoje, Kosa, Skulte, Tukums, Weszczewo) i 15 lotnisk zapasowych. W strukturze floty znajdowały się również dywizja obrony wybrzeża, pułk piechoty morskiej, dwa pułki artylerii brzegowej oraz pododdziały specjalnego przeznaczenia. Poza tym na terytorium litewskiej, łotewskiej i estońskiej republik radzieckich, a także w obwodzie kaliningradzkim znajdowały się siły lądowe i lotnicze podporządkowane dowództwu Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego oraz jednostki obrony powietrznej kraju. Z chwilą uzyskania niepodległości przez Estonię, Litwę i Łotwę utracono wszystkie trzy stałe punkty bazowania sił okrętowych oraz większość lotnisk. W związku z tym na wybrzeżu Bałtyku pozostały Rosji dwie zasadnicze bazy morskie (Bałtyjsk, Kronsztad) oraz pięć baz pomocniczych i punktów manewrowego bazowania (Kaliningrad, Łomonosow, Primorsk, Sankt Petersburg i Wyborg), a także lotniska i lądowiska operacyjne w obwodzie kaliningradzkim (Czerniachowsk, Czkałowsk, Chrabrowo, Jantarnyj, Ljublino-Nowoje).
Bolesne cięcia
W latach 1991-1994 przeprowadzono gruntowne zmiany w systemie dowodzenia na tym obszarze, związane z rozpadem ZSRR i powstaniem Federacji Rosyjskiej. Nadbałtycki Okręg Wojskowy przeformowano w 1992 r. w Północno-Zachodnią Grupę Wojsk, którą po wycofaniu sił z republik nadbałtyckich rozwiązano. Pozostałe na obszarze obwodu kaliningradzkiego siły zredukowano, a komponent lądowy przeformowano w 11. Gwardyjską Samodzielną Armię, również rozwiązaną w 1997 r. Jeszcze w 1994 r. powstał Kaliningradzki Region Specjalny, który uzyskał status niezależnej jednostki administracyjno-wojskowej, niewchodzącej w skład okręgów wojskowych i podporządkowanej bezpośrednio Ministerstwu Obrony. Na tym terenie stacjonowały siły Floty Bałtyckiej, 27. Korpusu Obrony Powietrznej, 11. Samodzielnej Armii Gwardii, a także jednostki Kaliningradzkiej Grupy Federalnej Służby Granicznej i jednostki podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Następnym etapem konsolidacji potencjału militarnego było włączenie w 1997 r. sił lądowych, sił powietrznych i obrony powietrznej znajdujących się na terenie obwodu kaliningradzkiego w struktury Floty Bałtyckiej. Jednostki wszystkich rodzajów sił zbrojnych i wojsk podporządkowano pod względem operacyjnym dowódcy Floty Bałtyckiej, który został jednocześnie komendantem Kaliningradzkiego Specjalnego Regionu Obronnego (w 2010 r. ten ostatni wszedł w skład Zachodniego Okręgu Wojskowego). W ten sposób na bazie floty utworzono unikatową strukturę organizacyjną – dowództwo Floty Bałtyckiej stało się połączonym dowództwem operacyjno-taktycznym, z podporządkowanymi jednostkami floty, lotnictwa i wojskami brzegowymi, siłami obrony powietrznej, a także jednostkami komponentu lądowego (a w czasie kryzysu i wojny również służby granicznej i wojsk wewnętrznych). Takie rozwiązanie, zastosowane w rosyjskich siłach zbrojnych po raz pierwszy, motywowane było przede wszystkim położeniem geograficznym eksklawy kaliningradzkiej, która od strony lądu jest odcięta od terytorium Rosji przez inne państwa. Kolejne zmiany strukturalne, wprowadzane w rosyjskich siłach zbrojnych stopniowo od 2008 r., spowodowały dalsze zmiany w składzie Floty Bałtyckiej, skutkujące obecną organizacją tego związku operacyjnego. Należy dodać, że przedstawiona poniżej struktura odpowiada organizacji pokojowej – w przypadku kryzysu lub konfliktu zarówno liczebność, jak i struktura organizacyjna floty zmieniłyby się radykalnie.
Flota Bałtycka z dowództwem w Kaliningradzie stanowi połączony związek operacyjny WMF i pod względem funkcjonalnym grupuje siły morskie, lotnicze i lądowe. Jedynie część jednostek w eksklawie jest podporządkowanych bezpośrednio centralnym organom wojskowym, dowództwu Zachodniego Okręgu Wojskowego lub dowództwu organów Sił Powietrzno-Kosmicznych. W połowie 2020 r. na stanie floty znajdował się jeden okręt podwodny oraz 52 nawodne okręty bojowe różnej wielkości (poza jednostkami przeciwdywersyjnymi), a także ponad 200 pomocniczych jednostek pływających. Liczebność okrętów stale się zmniejsza – przykładowo w 2015 r. flota miała dwa okręty podwodne oraz 67 bojowych okrętów nawodnych – w ostatniej dekadzie przybyło jednak kilka nowych jednostek o znacznie większym niż poprzednicy potencjale bojowym. Dowództwu Floty Bałtyckiej podporządkowany jest także komponent lotniczy w strukturze mieszanej dywizji lotniczej, siły obrony powietrznej oraz komponent sił lądowych odpowiadający – w warunkach pokojowych – liczebności dywizji ogólnowojskowej.
Komponent morski (siły okrętowe) Floty Bałtyckiej jest przeznaczony do obrony rosyjskich obszarów morskich, zapewnienia przestrzegania jurysdykcji na morskich wodach wewnętrznych, terytorialnych i w rosyjskiej strefie ekonomicznej oraz do obrony terytorium państwa od strony morza. Do podstawowych zadań sił okrętowych floty zalicza się wykrywanie zagrożeń bezpieczeństwa państwa od strony morza, odpieranie uderzeń z kierunku morskiego oraz udział w obronie przeciwdesantowej obszarów FR, wspieranie służb granicznych w ochronie morskiej granicy państwowej i rosyjskiej strefy ekonomicznej, demonstrowanie obecności w morskiej strefie zainteresowania, realizowanie zadań odpowiadających rosyjskim celom narodowym oraz utrzymanie odpowiedniego stopnia gotowości bojowej. Z kolei lotnictwo i siły obrony powietrznej oraz siły lądowe i wojska brzegowe są przeznaczone do odparcia powietrzno-morsko-lądowych uderzeń przeciwnika. Do ich podstawowych zadań należy prowadzenie różnorodnych działań zbrojnych oraz utrzymanie odpowiedniego stopnia gotowości bojowej.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 11-12/2020