Flota śmigłowców AW101
Tomasz Kwasek
Śmigłowiec wielozadaniowy Leonardo (AgustaWestland) AW101, wcześniej oznaczany EH101, powstał w latach 1984-1989 w wyniku współpracy dwóch przedsiębiorstw lotniczych – brytyjskiego Westland Helicopters i włoskiej CAG Agusta. W ciągu ostatnich 30 lat śmigłowiec Merlin (tak nazwano śmigłowce w służbie brytyjskich sił zbrojnych, ale nazwa przyjęła się nieoficjalnie dla całej rodziny maszyn AW101) został wyprodukowany w liczbie ponad 200 sztuk, w zdecydowanej większości dla sił zbrojnych kilkunastu krajów.
Historia projektu śmigłowca AW101 rozpoczęła się w kwietniu 1977 r. wraz z zatwierdzeniem przez dowództwo brytyjskiej marynarki wojennej Royal Navy wymagań SR(N)6646, które dotyczyły nowego wielozadaniowego wiropłatu morskiego bazowania okrętowego, następcy maszyn zwalczania okrętów podwodnych (ZOP) Sea King HAS.2, ale zdolnego także do wykonywania innych zadań, w tym poszukiwawczo-ratowniczych, czyli sukcesora śmigłowców poszukiwawczo-ratowniczych (SAR) Sea King HAR.2. Brytyjski koncern Westland Helicopters zaproponował projekt nowej maszyny WG.34, który został wstępnie zaakceptowany jako spełniający wymagania SR(N)6646. W październiku tego samego roku również włoska marynarka wojenna (Marina Militare) rozpoczęła procedurę poszukiwania nowego śmigłowca ZOP, następcy swoich maszyn Agusta ASH-3D Sea King. Wymagania Marina Militare i Royal Navy w zakresie platformy były na tyle zbliżone, że dość szybko, w listopadzie 1979 r. zawarto brytyjsko-włoskie przemysłowe porozumienie o współpracy, a w czerwcu 1980 r. umowę, na mocy której utworzono spółkę EHI (European Helicopter Industries), odpowiedzialną za rozwój śmigłowca. Kolejne porozumienie międzyrządowe zawarto w lipcu 1981 r. – na jego mocy rozpoczęto prace koncepcyjne nad nowym śmigłowcem wielozadaniowym, które miały być realizowane wspólnie przez oba przedsiębiorstwa lotnicze. W marcu następnego roku Westland i Agusta zainicjowały program operacyjny dotyczący projektowania i zbudowania prototypów maszyn. Ostatecznie, w styczniu 1984 r. podpisano brytyjsko-włoską umowę o współpracy i finansowaniu projektu, a w marcu tego roku zawarto trzecie porozumienie, a w jego ramach sygnowano kontrakt realizację fazy prototypowej maszyny oznaczonej EH101 oraz rozwój wojskowego morskiego wariantu śmigłowca dla obu marynarek wojennych. Royal Navy oczekiwała maszyny pokładowej, zdolnej do bazowania na okrętach, w tym nowych fregatach Type 23, z kolei Marina Militare planowała pozyskanie wersji bazowania lądowego, jednak z wyposażeniem umożliwiającym operowanie z pokładów większych jednostek. Zarządzanie projektem leżało w gestii brytyjskiego ministerstwa obrony MoD (Ministry of Defence), które koordynowało również prace nad włoskim wariantem EH101.
Prototypowe i seryjne maszyny miały być montowane w przedsiębiorstwach obu konsorcjantów: w zakładach Agusty we włoskim Vergiate oraz Westlanda w Yeovil w Wielkiej Brytanii. Westland Helicopters był odpowiedzialny za produkcję przedniej i środkowej części kadłuba, podwozia, płyty podsilnikowej, łóż silników i przekładni głównej, instalacji paliwowej, łopat wirnika głównego, systemu sterowania i wyposażenia awionicznego, Augusta miała produkować tylną część kadłuba, belkę ogonową, wał wirnika głównego i wirnik ogonowy, przekładnię tylną, instalacje elektryczne i hydrauliczne. Po połączeniu obu przedsiębiorstw w lipcu 2000 r. i powstaniu ponadnarodowego włosko-brytyjskiego koncernu AgustaWestland maszyna utrzymała oznaczenie EH101, a w czerwcu 2007 r. zmieniono je na obowiązujące do dziś AW101.
Biorąc pod uwagę możliwości konfiguracji śmigłowca tej klasy masowej, od początku planowano powstanie różnych wersji maszyny, a nowoczesna konstrukcja płatowca i wyposażenia miała pozwolić na łatwe konfigurowanie odmian specjalnych dla różnych odbiorców. Wspomniane porozumienie z marca 1984 r. zapewniło rządowe finansowanie rozwoju konstrukcji śmigłowca i podstawowej morskiej wersji wojskowej ZOP, jednak konsorcjum EHI na jego bazie planowało z własnych środków opracować kolejne warianty. Zaplanowano powstanie trzech podstawowych wojskowych (militarnych) wersji EH101, konfiguracją płatowca oraz wyposażenia specjalistycznego odpowiadających trzem wersjom (seriom) produkcyjnym: zwalczania okrętów podwodnych/nawodnych Mk 100 (bez tylnej rampy ładunkowej), morskiej wielozadaniowej-transportowej Mk 200 (bez tylnej rampy ładunkowej) oraz uniwersalnej wielozadaniowej-transportowej Mk 400 (z tylną rampą ładunkową). Analizy wykazały, że wariant Mk 400 jest bardziej uniwersalny, ponieważ ma rampę kabiny ładunkowej. W związku z tym zrezygnowano z budowy prototypu odmiany Mk 200, skupiając się na konstrukcji o większej elastyczności. W ramach odmiany cywilnej opracowano z kolei dwie zasadnicze wersje śmigłowca: pasażerską Mk 300, bez rampy ładunkowej i pasażersko-transportową Mk 500, opartą na konstrukcji wariantu Mk 400 z rampą ładunkową.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 7/2020