Fokker D.XXI. Cz. II

Szymon Tetera

Samolot myśliwski Fokker D. XXI był produkowany w Finlandii na podstawie licencji. W historii lotnictwa maszyna zaznaczyła się właśnie dzięki wielkim sukcesom, jakie w walce z lotnictwem sowieckim odnieśli na niej piloci fińskiego lotnictwa w trakcie wojny zimowej. Później w Finlandii podjęto produkcję opracowanej w kraju wersji z amerykańskim napędem, która została użyta w czasie wojny kontynuacyjnej.

Fińskie D.XXI serii II i III

Produkcję licencyjnych D.XXI w Finlandii podjęto w zakładach w Tampere-Härmälä, które stosowne zamówienie otrzymały 7 maja 1937 roku. Pierwszy z nich (numer ewidencyjny FR-83) został oblatany 3 listopada 1938 roku, a więc niemal równo rok po odebraniu siedmiu pierwszych maszyn zbudowanych w Holandii. Pięć kolejnych samolotów oblatano w drugiej połowie stycznia 1939 roku, pięć następnych w lutym, osiem w marcu, sześć w maju, pięć w czerwcu i pięć w lipcu. Samoloty o numerach ewidencyjnych FR-83–FR-96 (14 egz.) zbudowane zostały jako II seria, umowa na którą miała wartość 7,7 mln marek.

Po nabyciu za 510 tys. marek praw licencyjnych do nieograniczonej produkcji, jako III serię zamówiono napędzane silnikami Mercury VIII samoloty o numerach FR-97–FR-117 (21 egz.). W Finlandii zbudowano więc przed wojną w sumie 35 egz. D.XXI, które kosztowały 19,5 mln marek. Samoloty licencyjne różniły się od maszyn wykonanych w Holandii dodatkowym pleksiglasowym oknem umieszczonym za kabiną pilota. W lutym 1938 roku na samolocie FR-79 przebadano podwozie płozowe, które później powszechnie stosowano podczas operacji z zaśnieżonych lotnisk.

Wraz z siedmioma samolotami zbudowanymi w Holandii, określanymi jako I seria, Ilmavoimat otrzymał przed wojną 42 egz. Fokkerów D.XXI. W maszyny te wyposażyno jako pierwszy dywizjon Lentolaivue 24 (LLv 24), który dotychczas latał na myśliwcach Gloster Gamecock. Jako pierwszy w połowie listopada 1937 roku na stanie jednostki pojawił się samolot FR-76. Po uruchomieniu produkcji maszyn III serii rozpoczęto wyposażać w nie dywizjon LLv 26 latający na samolotach Bristol Bulldog. Trzy Fokkery otrzymał też dywizjon LLv 12. Kiedy w Wielkiej Brytanii udało się zakupić myśliwce Gloster Gladiator, postanowiono przezbroić w nie LLv 26 i przed wybuchem wojny z ZSRS jednostka ta przekazała do LLv 24 dziesięć posiadanych Fokkerów wraz z pilotami. Także maszyny z LLv 12 przekazano do LLv 24. W rezultacie w przededniu wojny Lentolaivue 24 dysponował pięcioma eskadrami. W 1., 2. i 3. Eskadrze było po sześć maszyn, w 4. siedem, a w 5. aż dziesięć.

Dowodzący LLv 24 mjr Gustaf Magnusson przed wojną odbył praktykę w siłach powietrznych kilku państw. W szczególności dużo dał mu pobyt w Niemczech, gdzie był gościem Luftwaffe, spędzając trzy miesiące w pułku JG 132 i zapoznając się nowinkami taktycznymi stosowanymi w niemieckim lotnictwie. Po powrocie do ojczyzny przekonał dowództwo do stosowania podpatrzonego u Niemców elastycznego szyku pary. W czasie szkolenia pilotów nacisk postawiono na przeprowadzanie szybkich ataków i separację od przeciwnika, a także uczono lotników prowadzić ogień z dystansu około 50 metrów, synchronizując uzbrojenie Fokkerów w punkcie oddalonym o 150 metrów.

Przed wybuchem wojny zimowej dwa D.XXI utracono w wypadkach – 12 czerwca 1939 roku w samolocie FR-79 zginął por. Salaca, 8 listopada w FR-88 zabił się natomiast sierż. Jalovaara.

Wojna zimowa

30 listopada 1939 roku rozpoczęła się agresja ZSRS na Finlandię. W tym dniu na lotnisku Immola stacjonowały 1. Eskadra kpt. Eino Carlssona, 3. Eskadra por. Eino Lukkanena, 4. Eskadra dowodzona osobiście przed dowódcę dywizjonu kpt. Magnussona i 5. Eskadra por. Leo Ahola. 2. Eskadra dowodzona przez por. Jaakko Vuorela stacjonowała natomiast w Suur-Merijoki. Tego dnia nad Finlandią pojawiło się około 200 radzieckich bombowców, ale z powodu złej pogody myśliwce nie zdołały ich przechwycić.

Inaczej stało się 1 grudnia, kiedy nad Finlandią pojawiło się 147 bombowców SB, których celem były bazy lotnicze Immola i Suur-Merijoki oraz stacje kolejowe. Dało to pilotom LLv 24 okazję do sprawdzenia się w boju. Piloci dywizjonu operowali w parach, wykonując łącznie 59 lotów bojowych. Zaowocowały one 10 zwycięstwami pewnymi i dwoma prawdopodobnymi. Po godz. 12.00 dwa SB w odstępie kwadransa zestrzelił por. Jaakko Vuorela. O 13.10 trzy kolejne padły łupem por. Eino Luukkanena, sierż. Lauri Nissinena i por. Per-Erika Soveliusa. Zaangażowany w te starcia 24. SBAP (ros. skorostnoj bombardirowocznyj awiacjonnyj połk, pol. pułk lotniczy szybkich bombowców) stracił cztery SB zestrzelone i jednego ciężko uszkodzonego, który został trafiony aż 159 razy. Dodatkowo zginęła załoga zastępcy dowódcy 15. Brygady płk. Kuzniecowa.

Między 14.05 a 14.30 sześć SB zestrzelili kolejno: sierż. Kelpo Virta, kpt. Gustaf Magnusson, por. Jorma Karhunen, ppor. Pekka Kokko, sierż. Lasse Heikinaro i sierż. Leo Rautakorpi z LLv 24, a jeszcze jednego również pilotujący Fokkera por. Jussi Räty z LLv 26. Zwycięstwa te zostały wywalczone przeciwko 29 bombowcom z 41. SBAP, którego eskadry operowały samodzielnie. Przechwycona przez Fokkery 2. Eskadra radzieckiego pułku straciła cztery bombowce, z tego jeden postrzelany spłonął po awaryjnym lądowaniu na własnym lotnisku. 3. Eskadra straciła jedną maszynę zestrzeloną przez OPL, a z 5. Eskadry przepadł bez wieści jeszcze jeden samolot. Dodatkowo tego dnia fińska OPL zestrzeliła także jednego SB z 35. SBAP. W sumie więc Rosjanie stracili 1 grudnia aż 12 SB, a z 11 utraconych załóg jedynie sześciu lotników trafiło do niewoli. Jedyną stratą LLv 24 był zestrzelony przez własną OPL nad Viipuri D.XXI FR-77, w którym zginął sierż. Matti Kukkonen. Ponadto radzieckie bomby zniszczyły dyspozycyjnego DH-60 Moth.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2025