Gordon Bennett okresu międzywojennego

Jerzy Liwiński

W bieżącym roku mija osiemdziesiąt lat od historycznego zwycięstwa Franciszka Hynka i Włodzimierza Pomaskiego w rozgrywanych w Polsce międzynarodowych zawodach balonów wolnych o puchar Gordona Bennetta (23 września 1934 r.). W następnym roku po sukcesach Burzyńskiego i Wysockiego (16 września 1935 r.) i wcześniejszym Hynka i Burzyńskiego (2 września 1933 r.) Aeroklub Rzeczypospolitej Polskiej zdobył puchar na własność. Kolejny wielki sukces odnieśli Polacy w 1938 r., kiedy to zwyciężyła załoga Antoni Janusz i Franciszek Janik. Zawody te w swoim czasie stanowiły odpowiednik mistrzostw świata w sporcie balonowym.

Jednym z prekursorów sportu balonowego na świecie był finansista, wydawca „New York Herald” i entuzjasta sportów ekstremalnych James Gordon Bennett (1841-1918). Idea zorganizowania zawodów balonowych „Gordon Bennett Aeronautic Cup” zrodziła się w listopadzie 1905 r., a fundator przekazał Międzynarodowej Federacji Lotniczej (FAI) kwotę 50 tys. franków francuskich na ich zorganizowanie. Za 1 kwoty kupiono pierwszy puchar, a pozostałe środki finansowe przeznaczono na nagrody dla zwycięskich załóg.

Najważniejsze warunki, jakie musieli spełnić uczestnicy zawodów ustalał regulamin, a wyglądały one następująco:

w rywalizacji mogą uczestniczyć balony o pojemności do 2200 m3,
powłoki balonów muszą być wypełnione tym samym gazem nośnym,
kryterium zwycięstwa to osiągnięcie najdłuższej odległości od miejsca startu do lądowania,
w przypadku wodowania balon musi być odholowany przez pilotów do brzegu,
gdy balony osiągnęły tę samą odległość, o wygranej decyduje większa prędkość,
zawody odbywają się co roku i mogą być rozegrane już przy udziale reprezentantów z trzech krajów,
z jednego kraju mogą startować trzy załogi,
nagrodą przechodnią jest puchar, który przy trzykrotnym z rzędu zdobyciu przechodzi na własność,
kolejne zawody organizowane są w kraju poprzedniego zwycięzcy.

Pierwsze zawody o puchar Gordona Bennetta (I GB) rozpoczęły się 30 września 1906 r., a ich organizatorem był Aeroklub Francji. Uczestniczyło w nich 16 załóg, a starty w obecności 250 tys. widzów odbywały się z ogrodów Tuillerie w Paryżu (w tym samym miejscu w grudniu 1783 r. ponad 400 tys. ludzi oglądało pierwszy start załogowego balonu gazowego). Ich triumfatorami została amerykańska załoga balonu „United States” Frank S. Lahm i Henry B. Jersey, którzy po przebyciu dystansu 641,1 km w czasie 22 godzin 15 minut wylądowali na północno-wschodnim wybrzeżu Wielkiej Brytanii. W 1907 r. w zawodach II GB rozgrywanych w Stanach Zjednoczonych zwyciężyła niemiecka załoga Oscar Erbsloh i Henry Clayton, przelatując w czasie 44 godzin dystans 1403 km. W kolejnych zawodach III GB startowały 23 balony, a ich starty odbywały się z Berlina. Tym razem zwyciężyła załoga szwajcarska mjr Schaeck i por. Messner, a ich lot był wybitny pod względem nawigacyjnym. Po starcie z Berlina lot był wykonywany na północny-zachód Niemiec, później przebiegał nad Morzem Północnym i Atlantykiem, a następnie w kierunku południowym do Skandynawii. Załoga ta po 73 godzinach lotu i pokonaniu 1190 km lądowała przy norweskich fiordach. Podczas zawodów III GB zaistniało kilka niebezpiecznych incydentów, które mogły się zakończyć tragicznie. Amerykański balon „Conqueror” pękł po starcie, a tylko dzięki powłoce, która spadając utworzyła spadochron załoga się uratowała. Ponadto, hiszpański „Herera” wskutek przedwczesnego uszkodzenia rozrywacza uległ wypadkowi, a dalsze cztery balony wyłowiono z Morza Północnego. W kolejnych zawodach rozgrywanych w 1909 i 1910 r. wygrały załogi Stanów Zjednoczonych, a w 1911 r. piloci niemieccy. Na uwagę zasługują też zorganizowane w 1912 r. zawody VII GB w Stuttgarcie, podczas których ustanowiono rekord zasięgu lotu. Balon z załogą francuską Mauryce Bienaimé i René Rumpelmayer przeleciał 2191 km (45 godzin 42 minuty lotu), docierając w okolice Riazania w Rosji (rekord ten został dopiero pobity w 2005 r.). Do wybuchu I wojny światowej rozegrano ogółem osiem zawodów GB, z tego baloniarze amerykańscy triumfowali cztery razy, niemieccy zwyciężyli dwukrotnie, a szwajcarscy i francuscy po jednym razie.

W okresie międzywojennym zawody były rozgrywane corocznie od 1920 do 1938 r., za wyjątkiem 1931 r. (miały się odbyć w Stanach Zjednoczonych, ale nie doszły do skutku z uwagi na małą liczbę zawodników – duże koszty podróży przez Atlantyk). W 1920 r. zwyciężył pilot belgijski Demuyter, który w następnym roku tylko dzięki przypadkowi był zmuszony oddać nagrodę. W chwili startu w Brukseli, podczas silnego wiatru, jeden z żołnierzy trzymających balon nie zdążył puścić liny i został uniesiony w górę. Pilot zauważył to i wciągnął nieproszonego, a wystraszonego pasażera do kosza. To nieplanowane dodatkowe obciążenie zdecydowało o porażce załogi belgijskiej. W okolicznościach tragicznych odbyły się też zawody XII GB w 1923 r. ze startem w Brukseli. Wówczas to trzy balony: amerykański, szwajcarski i hiszpański zapaliły się w powietrzu od piorunów i pięciu pilotów poniosło śmierć, a jeden ciężkie obrażenia. Ogółem do 1938 r. rozegrano 26 zawodów i zdobyto na własność cztery puchary. Pierwszy zdobyła Belgia (1924 r.), drugi – Stany Zjednoczone (1928 r.), trzeci ufundowany przez Henry Forda – Stany Zjednoczone (1932 r.), a czwarty ufundowany przez „Chicago Daily News” – Polska (1935 r.). Piąty puchar im. Gordona Bennetta ufundowany w 1936 r. nie został zdobyty na stałe i zaginął podczas działań wojennych. Indywidualnie najwięcej bo sześć zwycięstw osiągnął belgijski pilot Ernest Demuyter, który triumfował w latach: 1920, 1922, 1923, 1924, 1936 i 1937. Zawodnik ten startował 17 razy, Balon SP-ADS „Kościuszko” startujący w zawodach XXI GB podczas napełnienia gazem (9 lutego 1933 r., z tego po raz pierwszy w 1912 r., mając zaledwie 19 lat.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 8/2014

Wróć