Gorzka kampania
Mariusz Skotnicki
Gorzka kampania
Z walk 10. Brygady Kawalerii Pancernej we Francji
w czerwcu 1940 roku
Wśród jednostek Wojska Polskiego formowanych we Francji w latach 1939–1940 znajdowała się także lekka dywizja zmechanizowanej, która miała kontynuować tradycję 10. Brygady Kawalerii płka dypl. Stanisława Maczka. Dywizji sformować się nie udało, powstała tylko nowa brygada, nie sformowana zresztą do końca. Mimo to w czerwcu 1940 roku żołnierze Maczka ponownie uczestniczyli w walkach z wojskami niemieckimi, tym razem w obronie Francji, w składzie zaimprowizowanego zgrupowania bojowego, noszącego nazwę: 10. Brygada Kawalerii Pancernej. Mimo swojej determinacji i woli walki, ostatecznie podzielili wówczas los armii francuskiej, zaznając goryczy porażki.
Nieomal od początku tworzenia Armii Polskiej we Francji podejmowano działania, które miały umożliwić sformowanie wielkiej jednostki pancerno-motorowej. Już po wojnie gen. Maczek napisał: Kiedy narodziła się idea polskiej dywizji pancernej? (...) Na pewno poruszyłem to zagadnienie już w pierwszej mojej rozmowie z gen. Sikorskim w Paryżu i, może na podstawie tego, uzyskałem pierwszeństwo dla ewakuacji 10 bryg. kaw. z Węgier – bez jeszcze wyraźnego zaangażowania się Naczelnego Wodza w stosunku do polskiej dywizji pancernej I na pewno o niczym innym nie chciałem rozmawiać z gen. Faury, jak o naszych doświadczeniach wrześniowych i przyszłej polskiej „division légere mécanique” (...). A równolegle oficerowie sztabu i oddziałów 10 bryg. kaw. ideę przyszłej „pancernej” propagowali na każdym kroku i w sztabie Naczelnego Wodza w Paryżu, i na terenie Coëtquidan. Gdy w październiku 1939 roku płk dypl. Stanisław Maczek objął dowództwo obozu w Coëtquidan, pełniącego rolę głównego ośrodka formowania jednostek Wojska Polskiego we Francji, w składzie tzw. pułku specjalnego powstała Grupa Pancerno-Motorowa, do której stopniowo przesuwano oficerów i podoficerów podoficerów broni pancernej, żołnierzy różnych specjalności technicznych, kierowców. W połowie listopada dowództwo Grupy objął major Leonard Furs-Żyrkiewicz i dokonał w niej zmian organizacyjnych. Powstały wówczas: kompania czołgów, szwadron samochodów pancernych, szwadron motocyklistów, trzy kompanie motorowe i oddział szkolny. Mimo niemal całkowitego braku sprzętu pancerno-motorowego rozpoczęto intensywne szkolenia. Jeszcze w tym samym miesiącu Maczek, świeżo awansowany do stopnia generała brygady, doprowadził do powstania zgrupowania kawalerii w Paimpont (grupującego oddziały 10. Pułku Strzelców Konnych i 24. Pułku Ułanów) oraz broni pancernej w Campenéac. Generał Maczek konsekwentnie zmierzał do sformowania jednostki pancerno-motorowej, początkowo chociaż w sile brygady; było to jednak bardzo utrudnione z uwagi na zdecydowaną niechęć francuskich władz wojskowych, forsujących tworzenie w ramach Armii Polskiej we Francji tylko jak największej liczby dywizji piechoty. Mimo to 2 grudnia 1939 r oku wydano rozkaz o organizacji 1. batalionu czołgów na bazie rozformowanej Grupy Pancerno-Motorowej, a 10 stycznia 1940 roku 2. batalionu czołgów, w oparciu o nadwyżki powstałe po rozwiązaniu pułku specjalnego. Gwoli ścisłości dodajmy, że wkrótce powstały także kompanie kadrowe dla 3. i 4. batalionu czołgów. Postawa francuskiego dowództwa ewaluowała stopniowo na korzyść polskich postulatów, jednak był to proces niezwykle powolny. W lutym 1940 roku za zgodą władz francuskich ośrodki szkolenia kawalerii i broni pancernej przeniesiono na południe Francji w rejon Awinionu, do miejscowości Orange-Bolléne. Według gen. Maczka: Miały to być zawiązki brygady pancerno-motorowej, wkrótce jednak zapadła decyzja tworzenia „division légere mécanique”, choć z terminem sformowania bardzo odległym bo wiosny 1941 r.
