Grumman Martlet

Szymon Tetera

Grumman Martlet

Jedynym zagranicznym odbiorcą pokładowych samolotów myśliwskich F4F/FM Wildcat była Wielka Brytania, na zamówienie której zbudowano 1113 takich maszyn. Służyły one w brytyjskim lotnictwie morskim (Fleet Air Arm), początkowo pod nazwą Martlet, ale na początku 1944 r. przyjęto nazwę amerykańską.

Martlet I
Po wybuchu wojny w Europie Francja zamówiła w październiku 1939 r., na potrzeby swojego lotnictwa morskiego 81 egzemplarzy wersji eksportowej myśliwca Grummana oznaczonej G-36A. Z powodu problemów i opóźnień w rozwoju silnika R-1830 maszyny te były napędzane niezawodnym 9-cylindrowym silnikiem Wright R-1820-G205A Cyclone, także o mocy startowej 1200 KM, ale o gorszych osiągach wysokościowych. W związku ze zmianą napędu, osłona tego zbudowanego w układzie pojedynczej gwiazdy silnika była krótsza i nie posiadała klapek regulujących przepływ powietrza, zachowała jednak chwyt powietrza do gaźnika. Silnik współpracował ze śmigłem Hamilton Standard. Jako że problemy z chłodzeniem silnika Wrighta nie występowały, w odróżnieniu od stosowanego w F4F-3 śmigła Curtiss Electric, nie stosowano nakładek na wewnętrzną część łopat.

Uzbrojenie samolotów miało zostać zainstalowane już we Francji i składać się z sześciu francuskich kaemów kal. 7,5 mm, z tego dwa miały być montowane nad silnikiem i po dwa w każdym skrzydle. Francuskie miały być również radiostacje i celowniki, a kierunek działania przepustnicy odwrócono, tak że przesunięcie manetki gazu do siebie powodowało zwiększenie mocy silnika. Pierwszą z tych maszyn oblatano 11 maja 1940 r., lecz dzień wcześniej w Europie zaczęła się niemiecka ofensywa i do czasu kapitulacji Francji zdołano ukończyć zaledwie siedem maszyn.

Wojnę kontynuowali jednak Brytyjczycy, którzy przejęli zamówienie francuskie. Nowy odbiorca zażyczył sobie zmiany uzbrojenia. Uzbrojenie w kadłubie zostało zlikwidowane, a w skrzydłach zainstalowano cztery wukaemy M2 kal. 12,7, ale były one umieszczone w większej odległości od siebie w porównaniu do rozwiązania stosowanego na F4F-3. Kierunek działania przepustnicy ponownie odwrócono. Zmiany te wprowadzono także na wspomnianych siedmiu już ukończonych samolotach. Swój nowy myśliwiec Brytyjczycy nazwali Martlet I. Pierwszy z nich został odebrany już 27 lipca 1940 r. W sumie zbudowano 81 Martletów I, dostarczonych do października 1940 r. Jeden samolot najprawdopodobniej pozostał w USA, gdyż tylko 80 maszyn otrzymało następujące brytyjskie numery ewidencyjne: AL231–262, BJ507–527, BJ554–570, BT447–456. Dziesięć maszyn z tego ostatniego bloku zostało straconych 19 października 1940 r. na frachtowcu Ruperra, który został zatopiony w pobliżu Irlandii przez okręt podwodny U-46. Dodatkowo pięć pierwszych samolotów, tj. AL231–235 nigdy nie trafiło do brytyjskich jednostek, wiadomo tylko, że zostały one wysłane do Kanady.

Martlet II
Jeszcze przed przejęciem zamówienia francuskiego, bo z początkiem 1940 r., Brytyjczycy zamówili 100 myśliwców Grummana na własny użytek. Maszyny miały oznaczenie G-36B, a ich napęd stanowić miały silniki Pratt & Whitney S3CG-4, co było eksportowym oznaczeniem silnika R-1830-90. W odróżnieniu od stosowanych w budowanych dla US Navy F4F-3 silników w odmianie R-1830-76/-86, silnik S3CG-4 posiadał prostszą jednostopniowa dwubiegową sprężarkę. Bardziej zaawansowana dwustopniowa sprężarka, używana na jednostkach napędowych przeznaczonych dla lotnictwa amerykańskiego, nie mogła być eksportowana. Z każdej strony osłony silnika znajdowała się jedna duża klapka sterująca przepływem powietrza przez przedział silnikowy, a w odróżnieniu do F4F-3A osłona silnika była pozbawiona chwytu powietrza do silnika. Podobnie jak w Martletach I silnik poruszał śmigło Hamilton, także pozbawione nakładek na łopatach.

Brytyjczycy oczekiwali też składanych skrzydeł i uzbrojenia złożonego z sześciu wukaemów montowanych w skrzydłach. Wysokość hangarów na brytyjskich lotniskowcach nie pozwalała na zastosowanie użytkowanych w US Navy skrzydeł składanych do góry, nad kadłubem. Amerykanie zaprojektowali więc rozwiązanie, dzięki któremu wraz ze składaniem skrzydła, przekręcało się ono krawędzią natarcia w dół i krawędzią spływu do góry, dzięki czemu mogło być złożone wzdłuż burt kadłuba.

Opracowanie składanych skrzydeł przedłużało się i pierwsze dziesięć Martletów II (AM954–963) otrzymało stałe skrzydła i uzbrojenie złożone z czterech wukaemów. Maszyny te ukończono w marcu 1941 r. Samolot AM954 został zatrzymany w zakładach Grumman, gdzie był używany do testów. Pozostałe dziewięć maszyn w czerwcu dotarło do Wielkiej Brytanii. Ponieważ były to samoloty podobne do przejętych niemal równocześnie greckich F3F-3A, maszyny te przemianowano na Martlet III. Cała dziewiątka trafiła na lotniskowiec eskortowy Audacity, wraz z zatopieniem którego w grudniu 1941 r. stracono siedem z nich, podczas gdy pozostałe dwa utracono później w wypadkach.

Kolejne 90 maszyn miało już składane skrzydła i uzbrojenie złożone z sześciu wukaemów, z zapasem amunicji ograniczonym jednak do 270 nabojów na lufę. Produkcja tych maszyn rozpoczęła się jednakże aż z półrocznym opóźnieniem w stosunku do pierwszej dziesiątki.

36 maszyn bloku AM964–999 zbudowanego w okresie październik-grudzień 1941 r. otrzymało nad lewym skrzydłem, montowaną w pobliżu lotki zmodyfikowaną rurkę Pitota w kształcie cyfry 7, co było rozwiązaniem charakterystycznym wyłącznie dla maszyn tej serii. Samoloty dostarczono do Wielkiej Brytanii na przełomie lat 1941/42.

Pozostałe 54 samolotów należało do bloku AJ100–153, który posiadał rurkę Pitota w kształcie litery L umieszczoną pod lewym skrzydłem, co było rozwiązaniem przejętym z F4F-4. Ta druga partia była rozdzielona na 12 maszyn wyprodukowanych w grudniu 1941 r. i 42 maszyny ukończone w okresie marzec-kwiecień 1942 r. Obie partie dostarczono w terminie marzec-kwiecień 1942 r. do Indii, ale w drodze stracono aż 13 z tych samolotów: AJ105, AJ106, AJ 107, AJ139–145, i AJ124–126.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2013