Niedoszła grupa zaporowa gen. Kutrzeby

Rafał Białkowski

Niedoszła grupa zaporowa

gen. Kutrzeby

Jednym z najważniejszych elementów programu modernizacji i rozbudowy Wojska Polskiego – którego realizacja w 1939 roku była właśnie w toku – było wzmocnienie uzbrojenia przeciwpancernego wojska oraz zorganizowanie zaporowych Oddziałów Motorowych, przeznaczonych do powstrzymywania wielkich jednostek pancerno-motorowych Niemiec i Rosji. W myśl uchwał Komitetu do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu, które były podstawą programu, po zakończeniu rozbudowy dywizja piechoty miała posiadać 48 armat przeciwpancernych – po 12 w każdym z trzech pułków piechoty oraz 12 zmotoryzowanych na szczeblu dywizji piechoty. Docelowo miały powstać także 4 Oddziały Motorowe (brygady pancerno-motorowe), każdy wyposażony m.in. w 52 działka przeciwpancerne (w tym 16 jako uzbrojenie czołgów lekkich). Oddziały Motorowe miały stanowić jednostki dyspozycyjne Naczelnego Wodza. Do wiosny 1939 roku zdołano zrealizować jedynie część programu: czynne dywizje piechoty posiadały tylko po 27 działek ppanc. o ciągu konnym, a jedyna w pełni zorganizowana brygada pancerno-motorowa dysponowała tylko 40 działkami przeciwpancernymi (w tym 10 jako uzbrojenie wozów bojowych). Brygady pancerno-motorowe były, jak na polskie warunki, jednostkami dość dużymi i kosztownymi – nie było możliwości zorganizowania ich tylu, aby każdy dowódca armii miał taki związek do własnej dyspozycji. Nic więc dziwnego, że w prasie fachowej tamtego okresu, jak również w dokumentach sztabowych pojawiały się propozycje organizowania mniejszych (a przez to tańszych i łatwiejszych w polskich warunkach do zorganizowania) jednostek zaporowych/przeciwpancernych, a podczas ćwiczeń i manewrów wypróbowywano różne ad hoc kombinowane oddziały o podobnym przeznaczeniu. Zagadnienie było całkiem nowe i każda z propozycji była inna – w zależności od tego, z jakiej broni pochodził pomysłodawca małego oddziału zaporowego, ta broń w projektowanej jednostce przeważała. Np. wiosną 1936 roku Zastępca Dowódcy Broni Pancernych Ministerstwa Spraw Wojskowych, podpułkownik dyplomowany Stanisław Kopański, w „Sześcioletnim planie rozwoju broni panc.” zaproponował zorganizowanie oddziałów zaporowych opartych o bataliony i kompanie czołgów N (czyli niszczycielskich, nazywanych też w dokumencie pościgowymi lub najszybszymi). Na szczeblu Naczelnego Wodza oddział taki miałby składać się z batalionu czołgów niszczycielskich wzmocnionego elementem rozpoznania (czołgi rozpoznawcze i samochody pancerne), oraz elementami innych broni (kompania strzelców, kompania ckm, kompania motocyklistów, kompania saperów, kompania działek ppanc., bateria haubic 100 mm i pluton łączności). Na szczeblu armijnym pułkownik Kopański przewidywał kompanię czołgów niszczycielskich, wzmocnioną drobnymi elementami innych broni – plutonami: strzelców, ckm, saperów i działek ppanc. Zadaniem tej wzmocnionej kompanii byłoby zwalczanie wrogich zagonów pancernych i motorowych, które wdarłyby się na tyły danej armii. Plan ten jednak nie został przyjęty w zaproponowanej formie do dalszej realizacji. Z kolei major saperów Władysław Weryho opublikował w zeszycie nr 1 „Przeglądu saperów” z 1938 roku artykuł pt. „Oddziały zaporowe”. Autor ten zaproponował stworzenie zmotoryzowanych oddziałów zaporowych w składzie: zmotoryzowana kompania saperów, wzmocniona ewentualnie kolejną kompanią saperów (ale pieszą) oraz siłami broni głównych, wykorzystywanymi jako elementy rozpoznania taktycznego, ubezpieczenia, osłony i wzmocnienia przeszkód ogniem. Konkretnie mogły to być (dla zadań rozpoznania) jeden lub dwa plutony broni pancernej (samochody pancerne lub czołgi) z oddziałem motocyklistów, a ponadto dwa lub trzy plutony działek przeciwpancernych oraz około 2-3 plutony karabinów maszynowych (dla osłony i wzmocnienia przeszkód). Oddział taki (organizowany doraźnie) miał działać na szczeblu dywizji, a na szczeblu wyższym powinny to być oddziały raczej stałe, etatowe, nieco silniejsze i z odpowiednim aparatem dowodzenia i łączności. Jak widać, ta z kolei koncepcja oddziału zaporowego oparta była w praktyce na zaporowym batalionie saperów, wzmocnionym bronią pancerną i przeciwpancerną, motocyklistami oraz karabinami maszynowymi. Maksymalnie oddział taki liczyłby prawdopodobnie około 800-900 ludzi.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 6/2010