Bitwa pod Honkaniemi

Tomasz Wojciechowski

Bitwa pod Honkaniemi

Powstanie fińskich jednostek pancernych 30 czerwca 1919 roku minister obrony Finlandii, gen. mjr Rudolf Walden, wydał rozkaz nakazujący utworzenie Pułku Czołgów Hyökkaysvaunurykmentin (H.Y.R.). Pułk został oficjalnie sformowany w dniu 15 lipca 1919 roku, a jego pierwszym dowódcą został mjr Harry Uno Alfthan. Ogłoszono ochotniczy zaciąg do nowej formacji. W ciągu pierwszych dni zgłosiło się siedmiu oficerów kawalerii, trzech piechoty, oraz po jednym z artylerii i marynarki. Początkowo wyznaczono etat pułku na 214 oficerów i żołnierzy, jednak we wrześniu zmieniono go na 179 osób. Pierwszym garnizonem jednostki była mała wyspa Santahaminaa niedaleko Helsinek. Zakupiono 14 czołgów Renault FT-17 uzbrojonych w armatę Puteaux kalibru 37 mm oraz 18 czołgów wyposażonych w karabin Hotchkiss kalibru 8 mm. Ponadto w 1921 roku zamówiono w firmie Jules Weitz specjalne platformy do transportu tych czołgów. Łącznie zakupiono ich 16, zaś do holowania czołgów dokupiono jeszcze sześć ciągników Lahti. W sierpniu w H.Y.R. służyło 11 oficerów, 39 podoficerów, 34 podoficerów młodszych oraz 111 szeregowców skierowanych. Pierwszy regulamin opracowano we wrześniu 1919 roku, była to „Instrukcja obsługi czołgów, eksploatacji i kierowania” (Ohjeita keveiden hyökkdysvaunujen kaytössd ja ohjauksessa).

W tworzeniu H.Y.R. uczestniczyli Francuzi. Wraz z dostawą czołgów skierowali grupę specjalistów mających pomóc Finom w organizowaniu wojsk pancernych, a jej dowódcą został por. D’Arcier. W tym czasie na pobliskim froncie rosyjskiej wojny domowej załamała się kolejna ofensywa gen. Judenicza, który w tej sytuacji zwrócił się o pomoc do Finów i francuskiej misji wojskowej. Finowie nie włączyli się do walk z powodów politycznych, jednak ulegli prośbom Francuzów i zgodzili się na wysłanie dwóch czołgów do Estonii. Czołgi (numery seryjne 68348 i 67072) przybyły do Tallina 17 października 1919 roku. Dowódcą ekspedycji był por. D’Arcier, drugim czołgiem dowodził por. Kipin. Do pierwszej akcji bojowej doszło w dniach 27-31 października w okolicach Narwy. W późniejszym okresie jeszcze czterokrotnie fińskie czołgi brały udział w walkach, łącznie przejechały 130 km. Po całkowitym rozbiciu wojsk rosyjskich, czołgi zostały przekazane wojskom estońskim, a w kwietniu 1920 roku zostały przetransportowane do Helsinek. Ponieważ zużycie pojazdów walczących w Estonii było znaczne, Francuzi zgodzili się na przekazanie dwóch nowych czołgów (66614 i 67220). W ten sposób 21 września na pokładzie transportowca SS Ceres przybyły do Helsinek dwa kolejne czołgi Renault FT-17. Po powrocie do Finlandii D’Arcier i Kipin opracowali raport omawiający użycie wozów w walkach. Stwierdzili w nim że: „czołg Renault FT z powodu słabego uzbrojenia może działać jedynie w dużych formacjach i przy silnym wsparciu artylerii”. Szkolenie odbywało się w trzech oddziałach – A, B i C. W oddziale A szkolenie przechodzili specjaliści czołgowi (strzelanie i kierowanie ogniem), oddział B obejmował kierowców i mechaników czołgowych rekrutujących się spośród podoficerów zawodowych, zaś oddział C szkolił kierowców-rezerwistów. Organizacja H.Y.R. oparta została na jednostkach artylerii. H.Y.R. składał się z I dywizjonu i II dywizjonu. W dywizjonie znajdowały się dwie baterie: 1. i 2. bateria w I dywizjonie oraz 3. i 4. bateria w II dywizjonie. Baterię tworzyły dwa plutony, każdy posiadający trzy czołgi. W późniejszym okresie powrócono do organizacji batalionowej i kompanijnej, co oczywiście wiązało się ze zmianą nazewnictwa. 3 września 1921 roku H.Y.R. został przeniesiony do nowego garnizonu w miejscowości Hameenlinna. Zorganizowano tam duży poligon umożliwiający ćwiczenia. Nowym dowódcą został płk Aarne Sihvo. Był to niezwykle energiczny oficer, położył on olbrzymie zasługi dla rozwoju fińskich wojsk pancernych. W 1923 roku opublikował pierwszą w Finlandii pracę teoretyczną dotyczącą działań wojsk pancernych „Lekki czołg piechoty w boju” (,,Kevyt taisteluvaunujalkavaen asseena”). Opracował regulaminy szkoleniowe, a w 1926 roku postulował wsparcie oddziałów czołgowych specjalnie wyszkolonymi kompaniami piechoty wyposażonymi w samochody. W 1936 roku Sihvo opublikował najważniejszą pracę teoretyczną jaką była książka „Wojska pancerne i ich zastosowanie” („Panssarijoukot ja niiden toiminta „). Na początku lat 20. podjęto starania o zakup nowych pojazdów. W kręgu zainteresowania Finów znalazł się pojazd kołowo-gąsienicowy typu Saint-Chamond 1921. Pojazd ten mógł poruszać się w trakcji gąsienicowej, jak i kołowej. Rozwiązanie to zostało zastosowane w kilku pojazdach np. czechosłowackim pojeździe KH-50, czy też węgierskim V-4. Teoretycznie trakcja kołowa zapewniała dobrą mobilność na drogach, a gąsienicowa w terenie, jednak eksploatacja pojazdu sprawiała wiele kłopotów. W 1923 roku Finowie zakupili jeden egzemplarz w celu przeprowadzenia prób, założenia mówiły natomiast o zakupie docelowo 10 sztuk tych pojazdów. Nowy dowódca H.Y.R, mjr Edvard Kumlin, wystąpił z koncepcją utworzenia oddziałów wyposażonych w te pojazdy, które wchodziłyby w skład jednostek kawalerii. Autopataljoona stanowiłby ekwiwalent szwadronu i do jego zadań należałoby rozpoznanie. Próby z Saint- Chamond Modele 1921, które przeprowadzono w 1924 roku w Hameenlinnie, wypadły jednakże negatywnie i zrezygnowano z organizacji tych jednostek. Czołgi Renault FT-17 okazały się trudne w eksploatacji ze względu na ich stan techniczny. Z tego powodu kilka z nich zostało wyłączonych ze służby, a tymczasem 1 styczna 1925 roku Pułk Czołgów został przemianowany na Batalion Czołgów – Hyökkaysvaunupatalijoona (H.V.P.) Batalion tworzyły cztery kompanie czołgów, każda w składzie dwóch plutonów. Ze względu na liczne ograniczenia finansowe, 1 maja 1927 roku musiano ponownie ograniczyć etaty, H.V.P. został przeformowany i powstała Kompania Czołgów – Hyökkaysvaunukomppania (H.Y.K.), która z kolei 11 listopada została przemianowana na Samodzielną Kompanię Czołgów– Erillinen Hyökkaysvaunukomppania (Er.H.YK.). W 1932 roku dowódcą Er.H.YK. został mianowany mjr Niilo Sahlgren.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 5/2010