Hürjet – postępy programu nowego tureckiego szkolnego samolotu odrzutowego
Michał Gajzler
Stwierdzenie, że turecki przemysł lotniczy, przy aktywnym wsparciu państwa, zamierza w przyspieszonym tempie dołączyć do rynkowych potentatów nie będzie mocno odkrywcze. Niemniej jednak, warto zauważyć, że zainicjowane i realizowane projekty, obok niewątpliwie bardzo „medialnych” programów samolotu wielozadaniowego nowej generacji (Kaan, znanego również jako TF-X) czy też nowych bojowych systemów bezzałogowych, obejmują również rzadziej pojawiające się w nagłówkach prasowych programy śmigłowców, a także konstrukcji szkolnych, takich jak będący bohaterem niniejszego artykułu, samolot Hürjet. Program tej maszyny w ostatnich miesiącach odnotował zaś kilka istotnych wydarzeń, z jednej strony przybliżających ją do wdrożenia do służby, z drugiej zaś zwiększających jej szanse na zdobycie pierwszego odbiorcy zagranicznego.
Znaczenie Hürjetadla tureckich sił powietrznych jest zresztą o tyle szczególne, że zastąpić ma docelowo wykorzystywane obecnie do szkolenia zaawansowanego pilotów zmodernizowane, ale już wiekowe samoloty T-38A Talon. Jednocześnie nowy turecki lekki odrzutowiec intensywnie promowany jest wśród potencjalnych odbiorców zagranicznych. Trudno więc nie zauważyć, że przemysł lotniczy Turcji mierzy wysoko i podchodzi bez kompleksów do rywalizacji z najpoważniejszymi obecnie konkurentami spod znaku Leonardo czy Korea Aerospace Industries.
Program nowego tureckiego naddźwiękowego samolotu do szkolenia zaawansowanego i konwersji zainicjowano w 2017 roku. Początkowo była to propozycja własna producenta, tj. firmy Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TUSAS), znanej szerzej pod anglojęzycznym skrótem TAI (Turkish Aerospace Industries). Niecały rok później, podczas odbywającego się w Wielkiej Brytanii międzynarodowego salonu lotniczego Farnborough, doszło do pierwszej oficjalnej prezentacji pełnowymiarowej makiety projektowanego samolotu. W dniu zakończenia wspomnianej edycji targów, władze ówczesnego tureckiego Podsekretariatu Przemysłu Obronnego (Savunma Sanayii Mustesarligi – SSM, przemianowanego później na SSB) poinformowały o formalnym zawarciu porozumienia między TAI/TUSAS i Siłami Powietrznymi Turcji (Türk Hava Kuvvetleri), które nadało programowi oficjalny status. Pozostało to nie bez wpływu na dalsze tempo prac. Nowy samolot otrzymał ostatecznie nazwę Hürjet, będącą nawiązaniem do nazwiska tureckiego pioniera lotnictwa, pilota i konstruktora – Vecihi Hürkuşa.
Według założeń producenta, w praktyce od początku prac nad nową maszyną zakładano stworzenie dwóch podstawowych jej wariantów, tj. samolotu szkolenia zaawansowanego i konwersji oraz lekkiego uderzeniowego, przeznaczonego do realizacji misji bliskiego wsparcia, który mógłby również stanowić interesującą ofertę dla mniej zamożnych użytkowników, decydujących się do tej pory na zakup konstrukcji używanych, szkolno-bojowych czy też w końcu pochodzenia chińskiego. Docelowo na bazie Hürjeta powstać ma również pokładowy wariant samolotu, który ma być zdolny do prowadzenia operacji lotniczych z pokładu okrętu desantowego Anadolu wyposażonego w ciągły pokład lotniczy. Wśród zadań przewidywanych dla Hürjeta znajdować mają się również misje air policing, ale również propozycja, aby był tzw. maszyną agresorską.
Pierwsza ze wspomnianych odmian Hürjeta ma w przyszłości zastąpić wciąż użytkowane przez Türk Hava Kuvvetleri do szkolenia zaawansowanego samoloty Northrop T-38 Talon, zmodernizowane do standardu T-38M, oraz NF-5A/B (w tym egzemplarze użytkowane przez zespół akrobacyjny Turkish Stars). Wycofanie wspomnianych maszyn ze służby jest planowane przez Turków ok. 2030 roku, stąd też finalizacja prac nad Hürjetem oraz jego wdrożenie do produkcji seryjnej musi być skorelowana z planami dotyczącymi poprzedników.
Hürjet został zaprojektowany jako dwumiejscowy (w układzie tandem), jednosilnikowy górnopłat, z podwoziem trójpodporowym z kołem przednim oraz pojedynczym statecznikiem pionowym. Skrzydła samolotu otrzymały obrys trapezowy. Podobnie jak płytowe stateczniki poziome. Te ostatnie, umieszczone po obu stronach tylnej części kadłuba, poniżej statecznika pionowego, charakteryzują się ujemnym wzniosem. U nasady stateczników poziomych, umieszczono rozchylane hamulce aerodynamiczne o konstrukcji wzorowanej na rozwiązaniu znanym z F-16. Golenie podwozia wyposażono w pojedyncze koła, przy czym same golenie podwozia chowane są do wnęk w kadłubie. Wloty powietrza do silnika rozmieszczono na burtach kadłuba, pod skrzydłami. Zgodnie z obecnie prezentowanymi danymi długość kadłuba nowego tureckiego samolotu do szkolenia zaawansowanego ma wynosić 13,7 m (pierwotnie podawano 13,6 m), wysokość 5,1 m, rozpiętość skrzydeł to 9,5 m, a powierzchnia nośna 25 m2. Udźwig samolotu ma wynosić 2721 kg. Hürjet ma być zdolny do osiągania prędkości Ma 1,4, natomiast jego zasięg maksymalny ma wynosić 1963 km (pierwotnie podawano 2222 km). Pułap samolotu określono na 13 725 m, natomiast dopuszczalne współczynniki obciążeń wynosić mają +8/–3g.
Samolot, zgodnie z założeniami, wyposażono w cyfrowy system sterowania fly-by-wire. Już na początkowym etapie rozwoju przewidziano również instalację nowoczesnej awioniki z dużym wielofunkcyjnym wyświetlaczem dotykowym. Przewidziano także możliwość zastosowania hełmów ze zintegrowanymi wyświetlaczami.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 2/2025