14th Canadian Army Tank Battalion (The Calgary Regiment [Tank]) pod Dieppe

Zbigniew Lalak

Kanada idzie na wojnę.

W 1867 roku utworzono Konfederację Kanady. Kanada przestała być kolonią brytyjską i otrzymała statut dominium. Państwo to miało posiadać jedynie niewielkie siły zbrojne, funkcjonujące na zasadzie ochotniczego zaciągu (tzw. milicja). Oczywiście Imperium Brytyjskie posiadało prawo do utrzymywania niewielkich garnizonów (stacjonowanie sił brytyjskich związane było  umowami amerykańsko-brytyjskimi). Dopiero w 1904 roku parlament kanadyjski uchwalił ustawę o powołaniu zawodowych sił zbrojnych (tzw. Militia Act). Zgodnie z ustawą powołano korpus medyczny, inżynieryjny oraz marynarkę wojenną. Kolejne zmiany nastąpiły po wybuchu I wojny światowej, w której Kanada brała udział.  Przez okres międzywojenny parlament kanadyjski dążył do uzyskania pełnego uniezależnienia się od Korony. Kanadyjczycy mieli bowiem olbrzymie poczucie odrębności; co więcej, w prowincjach francuskojęzycznych Imperium Brytyjskie traktowano niemalże jako okupanta.

We wrześniu 1939 roku premierem rządu kanadyjskiego był  William Lyon Mackenzie King, który opowiadał się za ścisłymi związkami z Londynem. Rząd kanadyjski już w 1936 roku postanowił przeprowadzić reorganizację sił zbrojnych. Canadian Active Service Force (CASF) składały się z: Permanent Forces oraz Non-Permanent Active Militia. Jednostki wchodzące w skład Permanent Forces miały charakter formacji zawodowych, pododdziały wchodziły w skład brygad obrony wybrzeża (artyleria nabrzeżna, pododdziały łączności oraz inżynieryjne). Z kolei NPAM były formacjami terytorialnymi (piechota, kawaleria, bataliony karabinów maszynowych, artyleria polowa), które miały być oddziałami kadrowymi dla przyszłych brygad i pułków formowanych po ogłoszeniu mobilizacji. Po ogłoszeniu mobilizacji obie te formacje utworzyły Canadian Active Service Force (C.A.S.F.). Podobnie jak w przypadku armii brytyjskiej poszczególne pułki piechoty lub kawalerii nosiły nazwy prowincji, w których zostały utworzone. Rząd kanadyjski wydał rozporządzenie o mobilizacji w dniu 26 sierpnia 1939 r. Przed Kanadyjczykami piętrzyły się olbrzymie trudności, np. Regina Rifle Regiment w tym dniu liczył... 4 oficerów oraz 44 szeregowców; w tym 1 podoficer i 12 szeregowych pełniło stałą służbę jako ochrona lotniska. Jak widać armię trzeba było utworzyć od początku. 10 września 1939 roku rząd Kanady wypowiedział wojnę III Rzeszy.

Narodziny armii

Po zarządzeniu mobilizacji utworzono 11 okręgów wojskowych (w grudniu 1939 roku utworzono dwa kolejne), w których miano rozpocząć formowanie brygad terytorialnych. Gdy 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę, rząd kanadyjski wydał zarządzenie nr 135 o formowaniu  1. i 2. Dywizji Piechoty. W skład dywizji miały wejść oddziały tworzące dotychczas CASF. 1 Kanadyjska Dywizja Piechoty (1st Canadian Infantry Division) została sformowana w październiku (sztab i dowództwo), a następnie przystąpiono do formowania 1. Brygady Piechoty w Ontario, która została utworzona przez następujące bataliony: The Royal Canadian Regiment, The Hastings and Prince Edward Regiment, 48th Highlanders of Canada, The Toronto Scottish Regiment M-G (karabinów maszynowych). W listopadzie brygada została przerzucona do Valcartier, a następnie do Wielkiej Brytanii, dokąd przybyła w grudniu. Została rozlokowana w Greenocok w Szkocji. Kolejną brygadą, której formowanie rozpoczęto w zachodniej Kanadzie, była 2. Brygada Piechoty. W składzie brygady znalazły się cztery bataliony: Princess Patricia's Canadian Light Infantry, The Seaforth Highlanders of Canada, The Edmonton Regiment, The Saskatoon Light Infantry M-G. Na początku grudnia brygada została skierowana do Halifaxu, skąd 22 grudnia odpłynęła do Wielkiej Brytanii. 30 grudnia Kanadyjczycy przybyli do Aldershot. Ostatnia, 3. Brygada Piechoty z 1. Dywizji Piechoty została sformowana w Calgary. W jej składzie znajdowały się następujące pułki: Royal 22e Régiment (składał się z Kanadyjczyków francuskojęzycznych), The Carleton and York Regiment, The West Nova Scotia Regiment, The Royal Montreal Regiment M-G. Podobnie jak dwie pierwsze brygady także i 3. BP została wysłana do Wielkiej Brytanii. Warto wspomnieć, że Kanadyjczycy pochodzący z prowincji francuskojęzycznych nie mówili po angielsku i nie byli w stanie się porozumieć z Brytyjczykami. Taka sytuacja utrzymała się jeszcze do walk w Normandii.

Dużo więcej trudności napotkano przy formowaniu 2. Dywizji Piechoty. Do wiosny (kwiecień 1940 roku) zdołano sformować jedynie dowództwo oraz sztab dywizji (w Ottawie). Okazało się, że po „ogołoceniu” wszystkich okręgów i brygad terytorialnych (formalnie były to nadal brygady forteczne i artylerii obrony wybrzeża) armia kanadyjska nie dysponuje przeszkolonymi podoficerami i specjalistami. W lutym i marcu 1940 roku utworzono pierwsze specjalistyczne kursy wojskowe.  W tym momencie w pełni ukazały się problemy, przed którymi stali Kanadyjczycy. Brak kadry oficerskiej (zwłaszcza młodszych oficerów) oraz podoficerów można całkowicie zrozumieć. Brak specjalistów wojskowych także, ale brak mundurów już nie. Okazało się że wielu żołnierzy z 2. i 3. Brygady Piechoty do Wielkiej Brytanii przypłynęło w cywilnych ubraniach. Żołnierze ci nie przeszli nawet wstępnego szkolenia wojskowego, czyli musztry, nie wspominając o szkoleniu bojowym. Niestety jak pokazała przyszłość Brytyjczycy także „ulgowo” potraktowali szkolenie Kanadyjczyków. W czerwcu 1940 roku w prowincji Ontario sformowano 4. Brygadę Piechoty (The Royal Regiment of Canada, The Royal Hamilton Light Infantry (Wentworth Regiment), The Essex Scottish, The Cameron Highlanders of Ottawa M-G), która była sukcesywnie w miarę szkolenia wysyłana do Szkocji. W lipcu batalion  The Cameron Highlanders of Ottawa M-G został skierowany na Islandię, gdzie pełnił służbę do kwietnia 1941 roku. 5. Brygada Piechoty (1. batalion The Black Watch of Canada, Le Régiment de Maisonneuve, Les Fusiliers Mont-Royal, Le Régiment de la Chaudière M-G) była formowana w Quebecku. W maju dowództwo oraz sztab zostały przetransportowane do Anglii. 1. batalion The Black Watch of Canada został wysłany na Nową Funlandię, natomiast pułk Les Fusiliers Mont-Royal na Islandię. W maju w prowincji Manitoba rozpoczęto formowanie 6. Brygada Piechoty (The Calgary Highlanders,  The Queen's Own Cameron Highlanders of Canada,  The South Saskatchewan Regiment i The Winnipeg Grenadiers M-G).  Pułki brygady oraz sztab i dowództwo przybyły do Szkocji w listopadzie i grudniu 1940 roku. Rząd kanadyjski zgodnie z pierwotnymi zamierzeniami zgodził się na sformowanie wyłącznie dwóch dywizji piechoty. Jednak gdy Niemcy zaatakowały Francję w maju 1940 roku, wydano zgodę na formowanie kolejnych jednostek.

Pełna wersja artykułu w magazynie TWH Numer Specjalny 3/2016