90 lat Fabryki Broni w Radomiu 1925-2015. Część 1: Trudne początki, 1925–1945

Leszek Erenfeicht

W tym roku obchodzimy jubileusz 90-lecia Fabryki Broni w Radomiu. Z tej okazji przypominamy (a niektórym zapewne przedstawiamy po raz pierwszy w pełnej formie) historię radomskiego zakładu i jego wyrobów.
Niemal od pierwszej chwili po odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 roku Polska musiała jej bronić, tocząc wojny na wszystkich granicach. Już w listopadzie Lwów bronił się przed Ukraińcami, w grudniu wybuchło powstanie w Wielkopolsce – niemal jednocześnie z walkami o Wilno, atakowane przez bolszewików, zaś w styczniu 1919 roku czeski najazd zagarnął Zaolzie. Przez trzy kolejne lata, w 1919, 1920 i 1921 roku wybuchały powstania śląskie, w 1920 roku poszliśmy – dla odmiany – ramię w ramię z Ukraińcami Petlury na Kijów, i ledwie zdążyliśmy zatrzymać bolszewicką kontrofensywę pod Warszawą.
Doświadczenia prowadzenia tych walk i zaopatrzenia Wojska Polskiego doprowadziły nieodparcie do jedynego słusznego wniosku: z takimi sąsiadami i z takimi sojusznikami, jeśli chcemy być zdolni do obrony, musimy mieć własny przemysł obronny.
Tymczasem w spadku po zaborach nie pozostały praktycznie żadne zakłady zasługujące bez ironii na nazwę „przemysłowe”, zajmujące się produkcją zbrojeniową. Żaden z trzech zaborców nie ryzykował inwestycji w tę gałąź przemysłu, obawiając się ułatwienia Polakom dostępu do broni w razie kolejnych powstań narodowych, w które obfitował wiek XIX.
Odrodzone państwo przejęło zaledwie kilka warsztatów oraz zbrojowni wojskowych, zdolnych najwyżej remontować niewielkie ilości sprzętu uzbrojenia. Warsztaty te mieściły się w Brześciu nad Bugiem, Krakowie, Przemyślu, Rzeszowie, Warszawie oraz w Poznaniu. Walczące o ustalenie granic Drugiej Rzeczypospolitej Wojsko Polskie korzystało z uzbrojenia państw zaborczych oraz sprzętu zakupionego we Francji. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) dostawy broni z Francji oraz Anglii okazały się niewystarczające i dodatkowo zależały od widzimisię strajkujących sympatyków komunizmu we francuskich fabrykach i angielskich portach. Ostatecznym argumentem była postawa Czechosłowacji, która szantażując odcięciem dostaw wojskowych w czasie wojny bolszewickiej wymusiła niekorzystny dla Polski podział Zaolzia unikając plebiscytu.
29 kwietnia 1922 roku Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął uchwałę o stworzeniu państwowego przemysłu zbrojeniowego. W kwietniu 1925 roku powołano do życia Radę Przemysłu Wojennego, będącą organem opiniującym w sprawach rozbudowy tej gałęzi przemysłu. Członków rady delegowały Ministerstwa Spraw Wojskowych, Przemysłu i Handlu, Skarbu, Rolnictwa, Kolei Żelaznych, Robót Publicznych, a oprócz nich w jej skład wchodzili pracownicy naukowi, powołani na wniosek ministra spraw wojskowych.

Pełna wersja artykułu w magazynie Strzał 6/2015