Jak Rosjanie malowali czołgi? Lata 1939-1945

Przemysław Skulski

W dość powszechnej opinii w okresie II wojny światowej radzieckie pojazdy wojskowe (czołgi, działa samobieżne, samochody pancerne, ciężarówki i motocykle) były malowane na kolor zielony. W nomenklaturze czasów wojny farba ta nosiła oficjalną nazwę „ochronna 4BO” i bez wątpienia była podstawowym kolorem używanym w Armii Czerwonej. Nie znaczy to jednak, że inne nie miały zastosowania. Używano, co najmniej trzech różnych farb zielonych. Stosowano także odmienne kolory – ciemnobrązowy, piaskowy (jasnobrązowy) oraz czarny. Tyle tylko, że kamuflaże wielobarwne występowały na znacznie mniejszą skalę. Z tego też względu są znacznie gorzej udokumentowane zdjęciami. Wszystko to sprawia, że malowanie radzieckich pojazdów wojskowych w okresie II wojny światowej to wciąż temat „żywy” – bardzo interesujący, ale jednocześnie niezwykle skomplikowany.

Pierwsze doświadczenia

W latach 20. i 30. XX w. malowanie pojazdów wojskowych i dywagacje dotyczące ich kamuflażu nie były dla radzieckiego dowództwa zagadnieniem priorytetowym, co najprawdopodobniej było związane z ofensywną strategią Armii Czerwonej. Podstawowym kolorem, jaki był używany do malowania pojazdów radzieckich była farba nosząca nazwę zielona ochronna. Farba ta nie była zestandaryzowana i miała wiele odcieni. W tym okresie zdarzały się wprawdzie przykłady wielobarwnych malowań, jednak należały one do zdecydowanej mniejszości. Przykładem mogą być malowania czołgów Mark V w dwóch odcieniach koloru zielonego opracowane w 1920 r. przez awangardowego artystę Aleksandra Rodczenkę. Takie malowania były jednak wyjątkiem, a nie powszechnie obowiązującą normą.

Sytuacja zaczęła się zmieniać w połowie lat 30. XX wieku. Podczas manewrów w Okręgu Kijowskim we wrześniu 1935 r. oraz ćwiczeń na Białorusi w 1936 r. na czołgach i pojazdach pancernych pojawiły się eksperymentalne kamuflaże. Przykładem mogą być dwubarwne malowania (w zielonym i brązowym kolorze) zastosowane czołgach BT. Natomiast na niektórych czołgach lekkich T-37A na bazowy kolor zielony naniesiono małe plamki maskujące w kolorze szaro-zielonym.

W kolejnych latach Rosjanie kontynuowali poszukiwania optymalnych malowań maskujących. Na podstawie eksperymentów i testów wyciągnięto wniosek, że optymalne malowanie maskujące powinno polegać na pokryciu pojazdów w nieregularne plamy kamuflażowe w 3-4 kolorach. Te doświadczenia nie przekładały się jednak na praktyczne działania. Pomimo przeprowadzonych testów w praktyce pojazdy z jednostek bojowych były po prostu zielone. Nawet jeżeli na przestrzeni lat wykorzystywane były farby o różnych odcieniach, to nie zmienia to w niczym faktu, że czołgi, działa, samochody ciężarowe i inne pojazdy Armii Czerwonej były przede wszystkim jednolicie malowane na zielono.

W sierpniu 1939 r. na poligonie w podmoskiewskiej Kubince przeprowadzone zostały przypuszczalnie największe testy dotyczące malowań maskujących. Zostały one przygotowane przez Instytut Naukowy Techniki Samochodowo-Pancernej (NI ABT) oraz Departament Inżynieryjny Armii Czerwonej (IU RKKA). W czasie testów ocenie poddano różne malowania wielokolorowe. Ogółem przebadano l7 pojazdów wojskowych, z których 6 miało malowania wielobarwne (nawet pięciobarwne), składające się z dużych plam kamuflażowych, 6 miało malowania dwubarwne, a 5 pojazdów było pomalowanych jednolicie na kolor zielony (4BO).

W wyniku przeprowadzonych testów ustalono, że trzy kolory powinny stanowić bazę wszystkich malowań maskujących: zielony (4 BO), ciemnobrązowy i czarny. Przy czym dość niejasno stwierdzono, że kolor czarny powinien być traktowany jako alternatywa dla ciemnobrązowego. Te trzy kolory miały być uzupełniane o inne barwy, a mianowicie jasnozielony, jasnobrązowy oraz piaskowy (barwy te miały jednak kilka różnych odcieni). Chodziło bowiem o to, aby optymalnie dopasować kamuflaże do zróżnicowanych warunków klimatycznych i naturalnych, panujących w poszczególnych rejonach ZSRR. W rezultacie wyodrębniono cztery następujące grupy okręgów wojskowych, w których miały być stosowane odmienne farby maskujące.

Grupa l – obejmowała okręgi położone na zachodzie, północnym-zachodzie i w centralnej Rosji oraz Odeski Okręg Wojskowy. Zalecano dla nich stosowanie malowań wielobarwnych, składających się z następujących kolorów: zielony (4 BO), ciemnobrązowy/czarny (6 RP) i piaskowy (3 IE).

Grupa II – w jej skład wchodził Kijowski Specjalny Okręg Wojskowy, Charkowski i Nadwołżański Okręg Wojskowy. Dla tej grupy zalecano malowanie dwubarwne składające się z plam maskujących w kolorach: zielony z odcieniem niebieskiego (22 ED) i żółto-brązowy (2 EE).

Grupa III – tworzył ją Centralny Azjatycki Okręg Wojskowy, a zalecane malowanie to kamuflaż dwubarwny: brązowy (3 ND) i piaskowy (3 IE).

Grupa IV – obejmowała jednostki stacjonujące na Dalekim Wschodzie oraz wchodzące w skład Transbajkalskiego Okręgu Wojskowego. Sugerowano malowania dwubarwne, składające się z plam w kolorach: zielonym (4 BO) i ciemnobrązowym (najprawdopodobniej chodziło o farbę 23RP). Zakładano także, że uzupełnieniem tych farb może być kolor czarny. Warto dodać, że w czasie testów w sierpniu 1939 r. dla tych okręgów wojskowych testowano również malowania pięciobarwne, składające się z następujących kolorów: zielony (4BO), ciemnobrązowy (23 RP), brązowy (2 PI), jasnobrązowy (4 IG) i czarny.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 3/2017