Jak wykuwał się Abrams?
Damian Ratka
Po porażce programów czołgów nowej generacji MBT-70 oraz XM803 i ich ostatecznym zamknięciu w 1971 roku, US Army nadal potrzebowała nowego wozu opancerzonego mogącego z powodzeniem mierzyć się, a nawet przewyższać, radzieckie czołgi podstawowe jak T-64 czy T-64A. Rząd Stanów Zjednoczonych autoryzował więc nowy program czołgowy, przeznaczając na początek na ten cel 20 mln USD. Tak zaczęła się historia, która doprowadziła do powstania jednego z najbardziej rozpoznawalnych czołgów podstawowych, służącego do dnia dzisiejszego, ale i paradoksalnie maszyny, której historia powstania jest jedną z mniej znanych.
Program XM1
Pierwszefederalne środki finansowe, wspomniane 20 mln USD,oryginalnie miały zostać przeznaczone na budowę przez przemysł dwóch prototypów. US Army preferowała jednak, aby wpierw skupić się na opracowaniu poszczególnych podzespołów nowego czołgu, dopóki nie zostanie opracowana docelowa specyfikacja maszyny. Trwał również spór między wojskowymi, jak powinien być zaprojektowany nowy czołg.
W lutym 1972 roku w centrum szkolenia wojsk pancernych w Fort Knox powołano grupę Main Battle Tank Task Force (MBTFF), pod kierownictwem generała majora Williama R. Desobry. Jej zdaniem było opracowanie wstępnych założeń taktyczno-technicznych dla nowego czołgu, a także przygotowanie oficjalnego dokumentu określającego zapotrzebowanie na nową maszynę. Wsparcie dla MBTTF miał zapewnić dział zaawansowanych koncepcji TACOM (Tank Automotive Command). Z czasem udało się wypracować osiem zasadniczych studiów koncepcyjnych. Pierwsze trzy studia koncepcyjne były efektem pracy zespołu zrealizowanym pomiędzy lutym a sierpniem 1972 roku. Kolejne pięć zostało wykonanych do marca 1973 roku dla założonego rok wcześniej we wrześniu biura menadżera projektu czołgu podstawowego (Main Battle Tank Project Manager's Office) oraz dla AMC (Army Materiel Command). Początkowo wóz otrzymał kod XM815, ale wraz z rewizją systemu nomenklatury w Siłach Zbrojnych USA, wkrótce zmieniony na XM1.
Uznano również za korzystne, włączenie do prac koncepcyjnych przemysłu. Kontrakty przyznano dwóm firmom, Chrysler oraz General Motors, które miały przedstawić swoje propozycje do września 1972 roku. Chrysler skupił się na ewolucyjnej drodze do nowego czołgu, z punktem wyjścia w postaci wozu M60A1, natomiast General Motors na opracowaniu nowej maszyny, bazując na rozwiązaniach wcześniej opracowanych dla projektu MBT-70 i XM803. Powyższe prace studyjne miały być wsparciem dla MBTTF.
25 lutego 1972 roku TACOM przedstawiło rezultaty swego pierwszego studium koncepcyjnego dla MBTTF oznaczone kodem LK10322, z wozem bazującym na konwencjonalnym układzie konstrukcyjnym z przedziałem kierowania z przodu kadłuba w jego osi wzdłużnej, w centrum z przedziałem bojowym w obrotowej wieży, zaś z tyłu kadłuba mieścił się przedział napędowy. LK10322 od początku przedstawiał czołg z ówcześnie innowacyjnym napędem, czyli turbiną gazową AGT1500 sprzęgniętą z blokiem transmisji X1500. Uzbrojeniem przewidzianym dla LK10322 była standardowa w owym czasie armata M68 kal. 105 mm o bruzdowanym przewodzie lufy. Głównym celem projektu LK10322 było przeprowadzenie analizy dotyczącej zastosowanego pancerza z różnymi poziomami ochrony i masy wozu, aby wypracować optymalne rozwiązanie. Opracowano aż 14 różnych poziomów ochrony, a masa pojazdu wahała się w przedziale od 30,8 do 51,7 t (metrycznych). Sam pancerz natomiast miał zapewniać ochronę z przodu przeciwko głowicy kumulacyjnej kal. 120 mm. W tym celu w Ballistic Reseach Laboratory (BRL) opracowano kilka różnych typów pancerza specjalnego, ciągle dostosowywanych do zmieniających modułów pancerza specjalnego.
W okresie między kwietniem a majem 1972 roku TACOM przedstawiło drugie studium bazujące na zmodyfikowanych wersjach projektu LK10322. Celem była redukcja masy pojazdu. Początkowo zmieniono nieznacznie jedynie projekt wieży, zaś kadłub pozostał bez zmian. Zmiany te pozwoliły na zmniejszenie masy o 2,72 do 3,17 t (zależnie od stopnia ochrony). W dalszym toku prac lekko wydłużono kadłub (z 6,85 do 6,98 m), zwiększając zapas paliwa. Nowy kadłub mógł także zostać wyposażony w dwa odmienne zespoły napędowe: turbina gazowa AGT1500 i bloku transmisji XHM1500 lub silnik wysokoprężny AVCR1100 i blok transmisji X1100.
20 Czerwca 1972 roku MBTTF wysłało zapytanie do TACOM, aby wykonano trzecią analizę masy i poziomu osłony pojazdu. Tym razem nowe studium miało uwzględniać aż 72 różne kombinacje podzespołów zastosowanych w zmodyfikowanym projekcie LK10322, przy czym MBTTF zapewniło listę komponentów z obszarów: uzbrojenie główne, system kierowania ogniem, zespół napędowy, zawieszenie i gąsienice. Powyższe studium brało pod uwagę dwa podejścia do wykonania obliczeń, pierwsze zakładało obliczenie masy opancerzenia kadłuba i wieży oraz poziomu ochrony dla pojazdów o masie od 39,3 do 44,4 t. Drugie zakładało uwzględnienie wszystkich z 72 kombinacji na całkowitą masę pojazdu przy jednym, założonym poziomie ochrony. Wybrany poziom ochrony zakładał ochronę przed amunicją APFSDS wystrzeloną z radzieckiej armaty gładkolufowej kal. 115 mm (uzbrojenie czołgów T-62 i T-64) z odległości 800 m, oraz przeciw głowicy kumulacyjnej kalibru 81,2 mm z przodu pojazdu w zakresie do 30o od osi wzdłużnej. Oprócz 72 koncepcji zaprezentowanych przez TACOM, MBTTF zapoznało się także z dodatkowymi 15 koncepcjami General Motors i Chryslera. Co ciekawe, prowadząc przegląd 72 koncepcji przedstawionych w studium TACOM, zespół MBTTF wyeliminował te zakładające zastosowanie jako uzbrojenia głównego armat kal. 110 mm (brytyjska) i 120 mm (zachodnioniemiecka). Armata kal. 110 mm oferowała zbyt mały przyrost potencjału w porównaniu do kal. 105 mm, zaś armata kal. 120 mm nie byłaby dostępna w przewidywanych przez projekt terminach.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2021