Japońskie lotniskowce - historia rozwoju

Trudne początki
Pierwszy okręt lotniczy – Wakamiya, flotę japońską zasilił w listopadzie 1913 roku. Był to przebudowany brytyjski statek handlowy Lethington (4421 BRT) zdobyty przez torpedowiec No 72 w rejonie Okinoshimy w 1905 roku. Przejęto go zgodnie z prawem wojennym podczas wojny rosyjsko-japońskiej, gdyż był zafrachtowany przez rosyjskiego armatora. Jednostka przez pewien czas pływała w barwach japońskiego NYK Line jako Wakamiya Maru, lecz później poddano ją przebudowie na okręt-bazę wodnosamolotów. Statek wyposażono w dodatkowe

Pierwszy okręt lotniczy – Wakamiya, flotę japońską zasilił w listopadzie 1913 roku. Był to przebudowany brytyjski statek handlowy Lethington (4421 BRT) zdobyty przez torpedowiec No 72 w rejonie Okinoshimy w 1905 roku. Przejęto go zgodnie z prawem wojennym podczas wojny rosyjsko-japońskiej, gdyż był zafrachtowany przez rosyjskiego armatora. Jednostka przez pewien czas pływała w barwach japońskiego NYK Line jako Wakamiya Maru, lecz później poddano ją przebudowie na okręt-bazę wodnosamolotów. Statek wyposażono w dodatkowe żurawie, a na dziobie i rufie zbudowano hangary mogące pomieścić cztery wodnosamoloty, z czego dwa w formie zdemontowanej. Na dziobie dodano dwie armaty kal. 76 mm, a na rufie dwa działka kal. 47 mm. Okręt jeszcze w 1913 roku wziął udział w manewrach morskich w rejonie Sasebo po stronie „sił czerwonych”, prowadząc rozpoznanie lotnicze. 23 sierpnia 1914 roku, na mocy sojuszu zawartego z Wielką Brytanią, Japonia wypowiedziała wojnę państwom centralnym. Ze względu na marginalne znaczenie dalekowschodniego teatru działań wojennych, siły przeciwnika na tym obszarze były znikome. Japończycy prawie bez oporu zajęli Mariany, Karoliny i Wyspy Marshalla (ówczesne kolonie niemieckie) oraz po ciężkich, prawie dwumiesięcznych walkach zdobyli Ciao-czou (niem. Kiautschou, dziś Jiaozhou) na terenie chińskiej prowincji Szantung. Głównym centrum oporu wojsk niemieckich była baza morska Cing-tao (niem. Tsingtau, dziś Qingdao), która skapitulowała dopiero 7 listopada 1914 roku. W trakcie walk o Cing-tao Japończycy po raz pierwszy użyli bojowo lotnictwa morskiego.

We wrześniu do zatoki Ciao-czou wpłynął transportowiec wodnosamolotów Wakamiya (jako okrętowi wojennemu liczono mu wtedy wyporność normalną – miał 5895 ts oraz pełną 7720 ts), na którego pokładzie bazowały cztery maszyny typu Farman. Trzy z nich były dwumiejscowe, natomiast czwarty trzymiejscowy. Pierwsze loty bojowe rozpoczęto 5 września. Trzymiejscowy Farman pilotowany przez por. Hideko Wadę i dwumiejscowa maszyna tego samego typu, za sterami której siedział ppor. Masaru Fujise, wykoOkręty nały zwiadu lotniczego nad zatoką Ciao- czou. Potwierdzono obecność krążownika pancernopokładowego Emden oraz wykryto kilka innych jednostek w niemieckiej bazie. Działania bojowe samolotów japońskich ograniczały się w większości do lotów rozpoznawczych, podczas których próbowano również przeprowadzać ataki bombowe na zakotwiczone w porcie okręty. Jedynym sukcesem było zatopienie przez por. Takijiro Ohnishi małego ścigacza torpedowego (wg innych opracowań – stawiacza min). 30 lat później Ohnishi, już jako wiceadmirał, został twórcą idei oraz jednym z głównych organizatorów samobójczych jednostek lotniczych zwanych kamikaze. Kompletnym fiaskiem zakończyła się natomiast próba zbombardowania starego austro-węgierskiego krążownika pancernopokładowego Kaiserin Elisabeth. Operacje Wakamiyi przerwało wejście na minę. Uszkodzenia były poważne, gdyż poza kadłubem dotyczyły również maszynowni. Zmusiło to do przebazowania wodnosamolotów do zaimprowizowanej bazy w Zatoce Liaotuńskiej, a okręt po doraźnej naprawie wykonanej przez warsztatowiec Kantô powrócił do Japonii. Wakamiya do końca I wojny światowej nie opuszczał już w portu. Do roku 1924 pozostawał w służbie jako okręt-baza wodnosamolotów, a następnie już jako zwykły transportowiec floty pływał do 1931. W ciągu dwóch miesięcy działań samoloty Cesarskiej Marynarki Wojennej wykonały 49 lotów bojowych, przebywając w powietrzu 71 godzin i zrzuciły 199 bomb o małym wagomiarze. Był to skromny, lecz obiecujący debiut, który jednak nie wpłynął na zdecydowany wzrost zainteresowania dowództwa floty tym rodzajem broni.

W tym okresie IJN, wśród wielu innych, oddelegowała por. Yozo Kaneko do Wielkiej Brytanii w celu przyjrzenia się działaniom swego sojusznika, a zarazem państwa wiodącego prym w rozwoju lotnictwa morskiego. Mimo że głównym zadaniem por. Kaneko było zapoznawanie się z postępami w rozwoju balonów wojskowych, pilnie studiował on również akcje brytyjskiego lotnictwa morskiego, zwracając szczególną uwagę na działania samolotów z podwoziem kołowym, operujących z krążownika-hybrydy HMS Furious. Pod wpływem jego entuzjastycznych raportów Marynarka Wojenna zdecydowała się na zakup kilku samolotów typu Sopwith Pup, które tuż po wojnie wykorzystano do eksperymentalnych startów z pokładów okrętów. Do pierwszej próby doszło 22 czerwca 1920 roku. Ze specjalnej platformy, czasowo zamontowanej na pokładzie transportowca wodnosamolotów Wakamiya wystartował myśliwiec Pup pilotowany przez por. Torao Kubawarę. W okresie późniejszym podobne eksperymenty powtórzono z wykorzystaniem krążownika lekkiego Kiso oraz pancernika Yamashiro. W oparciu o zebrane doświadczenia wyciągnięto wniosek o konieczności wyposażania nowo powstających ciężkich okrętów w platformy startowe oraz postulowano potrzebę budowy lotniskowca eksperymentalnego. Przystąpiono do tego, z wydatną pomocą brytyjskich specjalistów, tuż po zakończeniu I wojny światowej. Został on jedną z sześciu jednostek pomocniczych zamówionych w ramach Programu Rozwoju Floty „8-6” z marca 1918 roku. Budowę lotniskowca zaplanowano na lata 1919-1920. Prace wyposażeniowe jednostki nowej klasy przeciągały się i ostatecznie okręt ukończono dopiero w grudniu 1922 roku. Hôshô był małym okrętem doświadczalnym. Miał on posłużyć do opracowania następnych jednostek tej klasy. Obok brytyjskiej trójki – Argusa, Eagle’a i Hermesa, czy amerykańskiego Langleya może zostać zaliczony do I generacji lotniskowców. Kolejne lotniskowce znalazły się już w zweryfikowanym Programie Rozwoju Floty „8-8” z końca 1919 roku, czyli nim jeszcze powstał Hôshô. Zakładano wówczas budowę, wśród 103 jednostek różnych klas, dwóch lotniskowców o wyporności wtedy jeszcze normalnej (zw. konstrukcyjną) po 12 500 ts. Na ich budowę zapreliminowano 14,4 mln jenów. Pierwszy z nich miał zostać zamówiony 3 marca 1921 roku i nazywać się Shokaku4. Środki na budowę zaplanowano w budżecie na lata 1922/23. Zamówienie na drugi z okrętów wpłynąć miało w lutym 1922, z terminem budowy na lata 1923/24. Jednak do budowy obu lotniskowców nie doszło, z uwagi na zdarzenia w Waszyngtonie, o których za chwilę. Nie podjęto nawet wstępnych prac projektowych, gdyż ich konstrukcja miała bazować na doświadczeniach zebranych w trakcie eksploatacji Hôshô.