Kōkū Jieitai – Japońskie Lotnicze Siły Samoobrony
Leszek A. Wieliczko
Kōkū Jieitai powstały 1 lipca 1954 r. jako jeden z trzech rodzajów Japońskich Sił Samoobrony. Obecnie służy w nich ponad 50 tys. osób i niemal 800 samolotów i śmigłowców. Głównym zadaniem Kōkū Jieitai od czasu ich utworzenia pozostaje obrona powietrzna kraju. Z tego wynika zarówno ich struktura organizacyjna, jak i liczba oraz rodzaj posiadanego sprzętu lotniczego.
Zarys historii
Na początku lat 50. amerykańskie władze okupacyjne zaczęły łagodzić obostrzenia nałożone na Japonię po zakończeniu II wojny światowej. Wpłynęła na to zarówno sytuacja na świecie (początek zimnej wojny pomiędzy Wschodem a Zachodem), jak i wydarzenia w regionie (przejęcie władzy w Chinach przez komunistów Mao Zedonga, wojna w Korei) oraz w samej Japonii (zawarcie w latach 1951–1952 traktatów pokojowych z większością krajów, które były w stanie wojny z Japonią). W ślad za tym 1 sierpnia 1952 r. w Japonii utworzono Hoanchō (Narodową Agencję Bezpieczeństwa – National Safety Agency, NSA), a 15 października istniejącą od sierpnia 1950 r. Keisatsu Yobitai (Narodową Rezerwę Policyjną – National Police Reserve) przekształcono w Hoantai (Narodowe Siły Bezpieczeństwa – National Safety Forces). W tym samym czasie pod nadzorem i przy pomocy Amerykanów w bazie Hamamatsu rozpoczęto również tworzenie szkoły lotniczej (kōkū gakkō).
W czerwcu 1954 r. japoński parlament (Diet) uchwalił ustawy o obronie kraju (Bōeishō setchi-hō, ustawa nr 164) i siłach samoobrony (Jieitai-hō, nr 165). Na ich podstawie 1 lipca Hoanchō została przekształcona w Bōeichō (Agencję Obrony – Japan Defense Agency, JDA). Tego samego dnia powołano do życia Jieitai (Siły Samoobrony – Self-Defense Force, SDF), złożone z trzech komponentów: lądowego (rikujō), morskiego (kaijō) i lotniczego (kōkū). Od chwili utworzenia ich głównymi zadaniami pozostają: ochrona niepodległości i bezpieczeństwa kraju, zapewnienie stabilizacji i pokoju w regionie, obrona kraju przed bezpośrednią lub pośrednią agresją, a w razie potrzeby także utrzymanie porządku publicznego, przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i katastrof oraz udział w misjach pokojowych i humanitarnych pod egidą ONZ. Zadaniem Kōkū Jieitai (Lotniczych Sił Samoobrony – Air Self-Defense Force, ASDF), w skrócie nazywanych Kūji, a nieoficjalnie po prostu Kūgun (Siłami Powietrznymi), jest obrona przestrzeni powietrznej kraju, a w przypadku agresji zwalczanie nieprzyjacielskiego lotnictwa oraz wsparcie sił lądowych i morskich poprzez atakowanie celów naziemnych i nawodnych. Kōkū Jieitai wykonują także zadania transportowe na rzecz wszystkich rodzajów sił samoobrony oraz zapewniają samoloty do przewozu najważniejszych osób w państwie.
Początkowo Kōkū Jieitai liczyły zaledwie około 6700 osób personelu i około 150 samolotów amerykańskiej produkcji – szkolnych Beechcraft T-34A Mentor, North American T-6 Texan i Lockheed T-33A oraz transportowych Curtiss C-46 Commando. Już w 1954 r. w firmie Fuji ruszyła licencyjna produkcja samolotów T-34A, w następnym roku w firmie Kawasaki odrzutowych T-33A, a w 1956 r. w firmie Mitsubishi myśliwców North American F-86F Sabre. W grudniu 1955 r. utworzono pierwszą jednostkę myśliwską. W styczniu 1958 r. oblatano prototyp odrzutowego samolotu szkolno-treningowego Fuji T-1 – pierwszego samolotu rodzimej konstrukcji zbudowanego w Japonii od zakończenia wojny i zarazem pierwszego japońskiego samolotu z napędem odrzutowym, który doczekał się seryjnej produkcji. Druga połowa lat 50. upłynęła na tworzeniu zrębów organizacji, zaplecza szkoleniowego i technicznego oraz rozbudowie infrastruktury. Do końca dekady Japończycy otrzymali także wyposażone w radar myśliwce przechwytujące F-86D i śmigłowce Sikorsky H-19C.
Najważniejszym wydarzeniem początku lat 60. było podjęcie licencyjnej produkcji w zakładach Mitsubishi i wdrożenie do służby myśliwców naddźwiękowych Lockheed F-104J Starfighter. Pierwsza jednostka Starfighterów powstała w marcu 1963 r. W kolejnych latach rozpoczęto tworzenie sieci dozoru powietrznego i systemu wczesnego ostrzegania, rozbudowywano bazy lotnicze i tworzono nowe jednostki. Zakupiono śmigłowce Sikorsky S-62J i Boeing-Vertol 107/CH-46 (te drugie produkowano na licencji w firmie Kawasaki jako KV-107). W latach 70. podjęto produkcję seryjną kilku typów samolotów skonstruowanych samodzielnie w Japonii: treningowych Mitsubishi T-2, szkolnych Fuji T-3, uderzeniowych Mitsubishi F-1 i transportowych Kawasaki C-1. W Stanach Zjednoczonych zakupiono licencję na produkcję myśliwców McDonnell Douglas F-4E Phantom II. W listopadzie 1978 r. przeprowadzono pierwsze wspólne japońsko-amerykańskie ćwiczenia lotnicze.
W kolejnej dekadzie kupiono licencję na produkcję myśliwców przechwytujących McDonnell Douglas F-15J/DJ Eagle i ciężkich śmigłowców transportowych Boeing CH-47J Chinook. Zakupiono również samoloty wczesnego ostrzegania Grumman E-2C Hawkeye, samoloty transportowe Lockheed C-130H Hercules i zestawy kierowanych pocisków przeciwlotniczych MIM-104 Patriot. W latach 90. rozpoczęto produkcję odrzutowych samolotów szkolno-treningowych Kawasaki T-4 i myśliwców Mitsubishi F-2 oraz licencyjnych śmigłowców Sikorsky UH-60J Black Hawk. Wśród nowych nabytków znalazły się samoloty wczesnego ostrzegania i kontroli sytuacji powietrznej Boeing E-767, wielozadaniowe BAe 125-800 (U-125/U-125A) i Gulfstream IV (U-4) oraz szkolno-treningowe Beechcraft 400T (T-400). W marcu 1994 r. w szeregi Kōkū Jieitai przyjęto pierwsze kobiety. W listopadzie 1998 r. Kōkū Jieitai po raz pierwszy uczestniczyły we wspólnych ćwiczeniach Morskich Sił Samoobrony z Marynarką Wojenną Rosji w zakresie zadań poszukiwawczo-ratowniczych. W tym samym miesiącu odbyły się też pierwsze wspólne ćwiczenia wszystkich rodzajów japońskich sił samoobrony.
Na początku XXI wieku do służby weszły nowe samoloty szkolne Fuji T-7 oraz zakupione w USA latające zbiornikowce Boeing KC-767J. 9 stycznia 2007 r. Agencję Obrony podniesiono do rangi Ministerstwa Obrony (Ministry of Defense, MOD) – Bōeishō. W marcu 2011 r. Kōkū Jieitai poniosły straty w wyniku tsunami, które nawiedziło region Tōhoku w północno-wschodniej części Honsiu. Najmocniej ucierpiała baza Matsushima w prefekturze Miyagi. Fala powodziowa dokonała poważnych zniszczeń w infrastrukturze bazy, która do dziś nie odzyskała pełnej sprawności operacyjnej. Od listopadzie 2011 r. kontyngent Kōkū Jieitai (sześć samolotów transportowych C-130H, dwa latające zbiornikowce KC-767J i Boeing 747-400) bierze rotacyjnie udział w misji humanitarnej w Sudanie Południowym pod patronatem ONZ (United Nations Mission in the Republic of South Sudan, UNMISS). W styczniu 2013 r., po atakach przeprowadzonych w Algierii przez islamskich bojowników, Boeing 747-400 Kōkū Jieitai ewakuował z tego kraju japońskich obywateli. W marcu 2014 r. dwa samoloty C-130H wzięły udział w międzynarodowej operacji poszukiwania szczątków zaginionego malezyjskiego Boeinga 777 (lot MH370). W listopadzie 2015 r. zniesiono ograniczenia dotyczące służby wojskowej kobiet – odtąd mogą one być także pilotami myśliwców.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 1/2016