KW-1 z Tankogradu
Krzysztof Cieślak
Przed 1 września 1939 roku w Związku Sowieckim istniały tylko cztery brygady czołgów ciężkich: 21., 10., 14. i 20. W rzeczywistości tylko 14. Brygada była wyposażona w prawdziwe czołgi ciężkie typu T-35. Wyposażenie pozostałych stanowiły czołgi średnie T-28. Taką sytuację wymusiła niewielka skala produkcji czołgów T-35; zbudowano bowiem tylko 61 egzemplarzy tego czołgu.
Po wybuchu II wojny światowej władze Związku Sowieckiego rozpoczęły przygotowania do aktywnego zaangażowania w tym konflikcie. Podjęcie konkretnych kroków organizacyjnych zostało opóźnione przez wojnę z Finlandią. Pierwsze realne działania rozpoczęto latem. Według przyjętych założeń główną siłą uderzeniową w działaniach lądowych miały być korpusy zmechanizowane. W każdym z nich według etatu nr 010/20 przewidzianego na czas wojny powinny znajdować się dwie dywizje pancerne liczące łącznie 1031 czołgów, w tym 126 ciężkich KW. Ponieważ zaczęto stopniowe formowanie 30 takich korpusów, zapotrzebowanie na etatowe czołgi ciężkie było poważnym wyzwaniem dla sowieckiego przemysłu zbrojeniowego. Po dodaniu niezbędnego zapasu mobilizacyjnego i zapotrzebowania szkół wojskowych konieczne było zbudowanie około 6000 ciężkich czołgów. Takie zadanie zdecydowanie przerastało ówczesne możliwości jedynego producenta tego typu pojazdów, czyli leningradzkich zakładów LKZ. Poprzednio produkcją czołgów ciężkich T-35 zajmowały się zakłady ChPZ w Charkowie. W 1940 roku produkowały one czołgi T-34, na które zapotrzebowanie było jeszcze większe. Koniecznością stało się znalezienie nowego producenta.
Drugim z producentów czołgów ciężkich miały zostać zakłady CzTZ (Czeljabinskij traktornyj zawod – Czelabińska Fabryka Traktorów) produkujące dotychczas ciągniki gąsienicowe. Taki profil teoretycznie gwarantował szybkie dostosowanie linii produkcyjnych do nowych zadań. Także przeszkolenie personelu wymagało znacznie mniejszych nakładów. Zakłady te zbudowane na początku lat 30. produkowały ciągniki wzorowane na konstrukcjach amerykańskiej firmy Caterpilar. Teoretycznie były one przeznaczone dla rolnictwa, ale znaczna część produkcji była przekazywana armii. Od początku działania CzTZ planowano umieszczenie tam produkcji czołgów, ale nie podjęto w tym kierunku działań organizacyjnych. Dopiero w 1940 roku powstał plan zbudowania na Uralu zakładu identycznego z leningradzkim.
Rozporządzenie nr 1073-421 ss z 19 czerwca 1940 roku wydane przez Radę Komisarzy Ludowych i Komitet Centralny szczegółowo określało szczegóły inwestycji i wyznaczało poszczególne terminy. Ostatecznie dotychczasowe zakłady miały dalej produkować ciężkie ciągniki gąsienicowe S-65 Staliniec, a wydział czołgowy miał zostać zbudowany od podstaw.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 1/2017