Lądowy i morski militarny potencjał Indonezji
Krzysztof Kubiak
Patrząc na świat przez pryzmat zmodyfikowanej nieco teorii geopolitycznej Nicholasa Spykemana, Indonezja to część „szerszego Rimlandu”. Kontrola owego obszaru umożliwiać ma dominację nad masywem eurazjatyckim. Stanowi to ciekawy punkt wyjścia do rozważań nad potencjałem wojskowym tego państwa archipelagowego (w tekście pominięto szczegółowe omówienie lotnictwa, które było przedmiotem artykułu w „Nowej Technice Wojskowej” nr 10/2023). Jednocześnie jednak trzeba pamiętać, że podejście geopolityczne to bardziej narzędzie dydaktyki na pierwszych latach studiów niż instrument objaśniania rzeczywistości, a tym bardziej prognostyki.
Indonezja zajmuje bardzo wysoką (choć z polskiej perspektywy nie jest to dostrzegane) pozycję w większości światowych rankingów budowanych według kryterium statystycznego. Z powierzchnią 1,90 mln km2 (uwzględniając wody archipelagowe zamknięte indonezyjskimi wyspami powierzchnia państwa rośnie do 5,5 mln km2) jest czternastym co do wielkości państwem świata, a populacja niemal 280 mln zapewnia jej pozycję czwartą. Dynamika przyrostu demograficznego w trakcie ostatnich dekad mocno jednak przyhamowała. Jeżeli w latach 70. XX wieku średnia dzietność sięgała nawet 5,7, to obecnie wskaźnik ten wynosi 2,2. Jest jednocześnie najludniejszym krajem świata, w którym islam jest religią panującą.
Prócz rozległości geograficznej oraz rozczłonkowania masywu lądowego gigantycznym wyzwaniem zarządczym dla władz Indonezji jest zróżnicowanie etniczne. Wyróżnia się około 1300 grup etnicznych wywodzących się z dwóch wielkich rodzin: austronezyjskiej oraz melanezyjskiej. Najliczniejsze są etnosy jawajski (około 40%) i sundajski (15%). Wśród religii zdecydowanie przeważa islam rytu sunnickiego (87%). Z kolei chrześcijanie (ewangelicy) dominują na Molukach (wskutek wielosetletniej obecności Holendrów), stanowiąc około 9% całej populacji. Na Bali silny jest hinduizm, a diaspora chińska (1,2% populacji) związana jest religijnie z konfucjanizmem i buddyzmem. „Kresy wschodnie” Indonezji, czyli Nowa Gwinea (Irian Jaya), to pod każdym względem inny świat. Miejscowi (5,5 mln zaludniających 412 tys. km2) mówią językami papuaskimi, wyznają kulty animistyczne.
Pomost, bariera i państwo surowcowe
Popularny przekaz określa Indonezję jako „państwo archipelagowe”. W istocie to 17 tysięcy wysp. Największe, wręcz „parakontynentalne”, to Sumatra, Jawa, Bali, Celebes (Sulawesi), Borneo (współdzielone z Malezją i Sułtanatem Brunei) i zachodnia Nowa Gwinea (gdzie granica lądowa przebiega z Papuą Nową Gwineą). Do tego trzeba dodać Wielkie i Małe Wyspy Sundajskie, Moluki, Wyspy Banda i Wyspy Riau.
Państwo na osi wschód–zachód ciągnie się, obejmując równik pasem o długości 5300 km (w linii powietrznej od zachodniej Jawy po granicę lądową z Papuą na Gwinei) zaś szerokość południkowa to około 1500 km (od granicy z Malezją na Borneo po południowe wybrzeża Jawy). W wymiarze wielkiej strategii oraz bezpośrednio z nią powiązanej geoekonomii Indonezja to obszar wyspowy leżący na skrzyżowaniu osi między Azją Południową a Australią oraz basenem Oceanu Indyjskiego a Pacyfikiem. Archipelagi i przebiegające między wyspami cieśniny mogą pełnić zarówno rolę pomostu zabezpieczającego tranzyt, jak i barier tranzyt ów skutecznie blokujących. Na osi wschód–zachód najważniejszą rolę odgrywa cieśnina Malakka, najruchliwsza i najważniejsza arteria morska współczesnego świata (50 tys. statków rocznie oraz około 3,3, mln baryłek ropy dziennie). Częściową jedynie alternatywą dla Malakki są cieśniny Sundajska (między Sumatrą i Jawą) oraz Makasar (między Borneo a Celebes). Republika Indonezji jest ważnym światowym dostawcą węgla (druga pozycja na świecie, po Australii, około 20% rynku), oleju palmowego (pierwsza pozycja, około 50% rynku), rudy żelaza (pierwsza pozycja, około 17% rynku), gazu skroplonego (około 2% rynku z tendencją wzrostową). W grupie produktów przetworzonych Indonezja eksportuje stal walcowaną (około 16%, pierwsza pozycja ma świecie). Głównym odbiorcą rudy żelaza są Chiny i Republika Korei, zaś stali walcowanej Niemcy, Włochy oraz Holandia. Co pokazuje, że na przykład, chiński przemysł stoczniowy (w 2021 roku zbudował on jednostki o nośności całkowitej 40,6 mln ton, co stanowiło 45,5% produkcji światowej, według portfolio zamówień udział chińskiego okrętownictwa w rynku globalnym może zwiększyć się do około 53%) ściśle związany jest z dostawami indonezyjskiej rudy.
Narodowe Siły Zbrojne Republiki Indonezji
Indonezja jest republiką prezydencką. Prezydent wybierany na pięcioletnią kadencję (łączny czas sprawowania urzędu nie może przekroczyć 10 lat) jest głową państwa, szefem rządu oraz najwyższym zwierzchnikiem i naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Funkcje zwierzchnika (administracyjno-zarządcze) realizuje za pośrednictwem ministra obrony. Pozycja tego ostatniego jest jednak politycznie bardzo silna. Wraz z ministrem spraw wewnętrznych i ministrem spraw zagranicznych należy on do tak zwanych „ministrów kluczowych”, którzy nie mogą zostać odwołani przez prezydenta bez zgody parlamentu. Ma to zabezpieczać system polityczny przed odrodzeniem dyktatury (podobnie jak wyprowadzenie w 1999 roku Policji Państwowej z podporządkowania wojska). Funkcje operacyjne Prezydent Republiki realizuje poprzez Dowódcę Narodowych Sił Zbrojnych Republiki Indonezji, któremu podlegają wszyscy żołnierze służby czynnej. Sztab dowódcy (i podporządkowany mu pion dowodzenia operacyjnego) jest samodzielną strukturą, podległą bezpośrednio prezydentowi, nie wchodzącą w skład ministerstwa obrony. Mimo rozlicznych wysiłków szczegółowe rozgraniczenie kompetencji między ministra obrony a dowódcę Narodowych Sił Zbrojnych ma charakter ciągły i jest trwałym elementem indonezyjskiej rzeczywistości politycznej. W związku z powyższym istotną rolę odgrywa kontrola nad wojskowymi służbami specjalnymi (Agencja Wywiadowcza Narodowych Sił Zbrojnych Indonezji). Organizacja ta łączy funkcje operacyjne (kontrwywiad i policja polityczna, wywiad) oraz analityczne. Podlega dowódcy Narodowych Sił Zbrojnych.
W doktrynie indonezyjskich sił zbrojnych znaleźć można szereg podobieństw z Jugosławią okresu Tito. Nie mają one bynajmniej przypadkowego charakteru. Wynikają z pewnego podobieństwa doświadczenia historycznego (rola wojny partyzanckiej w uzyskaniu niepodległości) i rzeczywistości politycznej (wieloetniczność państwa, usiłowanie balansowania między Zachodem a Wschodem), ale też ze związków w wielu płaszczyznach, które ukształtowały się, gdy oba kraje animowały „ruch państw niezaangażowanych”. Zrzuciwszy więzy holenderskie Indonezja poszukiwała alternatywnego modelu systemu obronnego, a Jugosławia była w stanie takiego wzorca dostarczyć. Zgodnie z dokumentami normatywnymi Siły Zbrojne Indonezji są więc armią: państwową (czynnik spajający rozległe, wieloetniczne terytorium), ludową (obywatelską, będącą egzemplifikacją woli społeczeństwa), narodową (tworzącą „naród indonezyjski” ponad tradycyjnymi podziałami etnicznymi) i profesjonalną (w pełni przygotowaną do stawienia czoła współczesnym wyzwaniom). Doktryna obronna kładzie szczególny nacisk na „powszechną obronę ludową”, będącą fundamentem Państwowego Systemu Obrony i Bezpieczeństwa. W przypadku zagrożeń zewnętrznych dokumenty przewidują trzy fazy działań: inwazję na terytorium państwa, której przeciwstawiają się regularne siły zbrojne, w przypadku niepowodzenia przejście do działań nieregularnych, wyparcie agresora przy pomocy zreorganizowanych sił regularnych wspartych formacjami partyzanckimi.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2023