Leonardo AW109 Trekker

Leszek A. Wieliczko

Włoski dwusilnikowy lekki śmigłowiec wielozadaniowy AW109 jest obecny na rynku od ponad 45 lat, ciesząc się niesłabnącym zainteresowaniem nabywców. W tym czasie jego konstrukcja, zespół napędowy, awionika i wyposażenie były nieustannie modyfikowane i unowocześniane. Dzięki temu AW109 pozostaje w ścisłej światowej czołówce śmigłowców kategorii masowej trzech ton. Zawdzięcza to eleganckiej sylwetce, wysokim osiągom, znakomitym własnościom lotnym, dużej uniwersalności zastosowania i niskim kosztom eksploatacji. Najnowszym członkiem rodziny jest model AW109 Trekker, wyróżniający się płozami zamiast kół.

Śmigłowiec A109 został skonstruowany pod koniec lat 60. w firmie Costruzioni Aeronautiche Giovanni Agusta S.p.A. Na tle ówczesnych konkurentów wyróżniał się elegancką sylwetką z chowanym trójkołowym podwoziem. Oprócz pilota mógł zabrać siedmiu pasażerów. Do napędu zastosowano dwa silniki turbowałowe Allison 250-C20, poruszające czterołopatowy wirnik nośny i dwułopatowe śmigło ogonowe. Pierwszy z trzech prototypów został oblatany w Cascina Costa przez fabrycznego pilota doświadczalnego Ottorino Lancię 4 sierpnia 1971 roku. W maju 1975 roku A109 uzyskał certyfikat typu Włoskiego Rejestru Lotniczego (Registro Aeronautico Italiano, RAI), a w czerwcu amerykańskiego Federalnego Zarządu Lotnictwa (Federal Aviation Administration, FAA). Dostawy maszyn seryjnych A109A rozpoczęły się na początku 1976 roku. W styczniu 1977 roku śmigłowiec został dopuszczony do wykonywania lotów IFR (Instrument Flight Rules) z jednym pilotem. Nadana maszynie łacińska nazwa Hirundo (jaskółka) nie przyjęła się i po pewnym czasie przestała być stosowana.

Agusta nie była nowicjuszem w budowie śmigłowców, ale to właśnie A109 wprowadził ją do światowej czołówki producentów wiropłatów. Był pierwszym produkowanym seryjnie śmigłowcem włoskiej konstrukcji. Dzięki wysokim osiągom, doskonałym własnościom lotnym, wygodnej kabinie i niskim kosztom eksploatacji A109 szybko zdobył popularność zarówno wśród cywilnych, jak i wojskowych użytkowników na całym świecie. Wykorzystywany jest przede wszystkim do przewozu pasażerów (w tym bardzo ważnych osobistości) i lekkich ładunków, ewakuacji medycznej, poszukiwania i ratownictwa oraz obserwacji i rozpoznania. W kolejnych wersjach rozwojowych A109A Mk II, A109C, A109K2 i A109E Power wprowadzono zmiany w zespole napędowym i układzie przeniesienia mocy, podwoziu, awionice i wyposażeniu. W niektórych odmianach poszerzono kadłub i zastosowano odsuwane drzwi boczne. Specjalnie dla użytkowników wojskowych powstały wersje A109BA, A109CM, A109K, A109LUH (Light Utility Helicopter) i A109LOH (Light Observation Helicopter). Po połączeniu Agusty z brytyjskim Westlandem i utworzeniu firmy AgustaWestland marketingowe oznaczenie śmigłowców zmieniono na AW109.

Na Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu w czerwcu 2005 roku AgustaWestland zaprezentowała pierwszy seryjny egzemplarz modelu AW109 Grand (A109S). W porównaniu z AW109 Power (A109E) kadłub wydłużono o 21 cm i w drzwiach do kabiny pasażerskiej dodano drugie okno. Do napędu zastosowano silniki Pratt & Whitney Canada PW207C z elektronicznym układem sterowania (Full Authority Digital Engine Control, FADEC) oraz wirnik nośny o większej średnicy ze zmodyfikowanymi końcówkami łopat. Ulepszony model AW109SP GrandNew z nowocześniejszą awioniką i przednią sekcją kadłuba wykonaną z materiałów kompozytowych opartych na włóknach węglowych jest oferowany przez koncern Leonardo do dziś.

Najnowszy model AW109 Trekker (wędrowiec) bazuje na płatowcu i zespole napędowym GrandNew, ale ma płozy zamiast kół. To rozwiązanie jest mniej korzystne z punktu widzenia aerodynamiki, ale w wielu zastosowaniach znacznie bardziej praktyczne. Umożliwia bowiem lądowanie na nierównej nawierzchni w niemal dowolnym terenie, co jest szczególnie przydatne w służbach ratownictwa medycznego (Emergency Medical Services, EMS), porządku publicznego (law enforcement) i poszukiwawczo-ratowniczych (Search and Rescue, SAR) oraz w zadaniach transportowych. Poza tym rezygnacja z chowanego podwozia i towarzyszącej mu instalacji hydraulicznej pozwoliła zmniejszyć masę, a zastosowanie wysokich płóz podniosło poziom podłogi kabiny ponad powierzchnię lądowiska, dzięki czemu za- i wyładunek noszy z chorymi w wariancie medycznym stał się wygodniejszy.

Trekker został po raz pierwszy zaprezentowany publicznie na wystawie Heli-Expo w Anaheim w Kalifornii w lutym 2014 roku (tak naprawdę był to zmodyfikowany AW109 Power z płozami zamiast kół). Pierwszy z dwóch prototypów Trekkera (rej. I-AGGR), przebudowanych z AW109 Grand, został oblatany w Cascina Costa przez Giuseppe Afruniego i Giuseppe Segreto 2 marca 2016 roku. Śmigłowiec dostał certyfikat typu Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (European Aviation Safety Agency, EASA) 26 grudnia 2017 roku, co umożliwiło rozpoczęcie sprzedaży w pierwszym kwartale 2018. Certyfikat typu FAA został przyznany w marcu 2019 roku.

Montaż końcowy Trekkerów odbywa się w Vergiate we Włoszech, ale w przypadku dużych zamówień ze strony amerykańskich użytkowników druga linia montażowa zostanie uruchomiona również w zakładach Leonardo US, Inc. w Filadelfii w Stanach Zjednoczonych. Warto podkreślić, że od 1996 roku kadłuby i belki ogonowe śmigłowców rodziny AW109 są wytwarzane w polskich zakładach PZL-Świdnik, które od 2010 roku należą do koncernu Leonardo.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2022