Lotnictwo Cesarsko-Królewskich Austro-Węgier nad Galicją i Kongresówką w pierwszych tygodniach wielkiej wojny.

Andrzej Olejko

Pierwszą wiktorią c.k. armii w wielkiej wojnie była bitwa pod Kraśnikiem. Kolejne zwycięskie batalie pod Komarowem i pod Lublinem przesądziły o powodzeniu działań ofensywnych c.k. armii polowych, choć wobec braku wsparcia ze strony niemieckiego sojusznika nie mogły one osiągnąć pełnego sukcesu. Starciom na ziemi towarzyszyło wykorzystanie c.k. lotnictwa (K.u.K. Luftschifferabteilung), które dokonywało rozpoznania na rzecz własnych oddziałów oraz bombardowało cele naziemne.

Bitwa pod Kraśnikiem

Bitwa pod Kraśnikiem została stoczona w dniach 23–25 VIII 1914 r. w ramach tzw. ofensywy wyprzedzającej c.k. Naczelnego Dowództwa (Armeeoberkommando – AOK) na Nord-Ostfront (Front w Galicji). Po mobilizacji polową c.k. 1 Armię skoncentrowano w rejonie wideł Wisłoki i Sanu (Sieniawa - Nisko) z zadaniem uderzenia w kierunku Lublina i wideł Wisły i Wieprzu, gdzie rozwijała się polowa rosyjska 4. Armia. Rozpoznanie kawaleryjskie przeprowadzone od 15 do 20–25 VIII 1914 r. na froncie długości 400 km nie przyniosło poważniejszych wyników, mimo że niektóre c.k. DK wdarły się dość głęboko w terytorium nieprzyjaciela. „Barwnej” c.k. kawalerii, której czas w rywalizacji z c.k. lotnictwem na polu zdominowanego dotąd przez nią rozpoznania szybko mijał, udało się chwilowo powstrzymać działania wrogiej kawalerii, której jednostki równie szybko wtargnęły na teren Galicji. Jednak z chwilą gdy jednostki c.k. kawalerii zakończyły w ramach rekonesansu te działania prowadzone od początku działań wojennych, w granice Kongresówki (Królestwo Polskie utworzone w 1815 r.) wkroczyły jednostki piechoty, mówiącej wszystkimi językami narodów naddunajskiej monarchii. Dysponując informacjami z kawaleryjskiego rekonesansu, Szef Sztabu Generalnego c.k. armii gen. Franz Conrad von Hötzendorf wydał dowódcy polowej c.k. 1. Armii rozkaz rozpoczęcia ofensywy za San i 20 VIII polowa c.k. 1. Armia rozpoczęła działania ofensywne z rubieży tej rzeki w kierunku na północny wschód. Miała ona przebyć 21 VIII lesistą i zabagnioną strefę nad Tanwią, ubezpieczyć się na nowych pozycjach i rozpocząć 23 VIII działania ofensywne na wzgórza ciągnące się od Wisły do Frampola. W ten sposób rozpoczęła się trwająca do 25 VIII bitwa pod Kraśnikiem.

Pod wieczór 25 VIII rosyjska polowa 4. Ar¬mia została pobita i rozpoczęła odwrót ku północy na froncie długości 70 km. Zarówno ta bitwa, jak i kolejne pokazały dużą operatywność załóg K.u.K. Luftfschifferabteilung, dzięki informacjom których owe sukcesy odniesiono! W tym czasie na terenie Galicji znajdowały się „w polu” c.k. Fliegerkompanien (Flik.), których wykaz znajduje się w tabeli.

 Realia lotów bojowych „galicyjskich” załóg K.u.K. Luftschifferabteilung w sierpniu 1914 r. – w okresie poprzedzającym bitwy pod Kraśnikiem, Komarowem i Lublinem, a także w ich trakcie – były podobne do panujących na bałkańskim Süd-Ostfront. Podczas 130 lotów bojowych załogi Flik. 1., Flik. 5., Flik. 7., Flik. 8., Flik. 9., Flik. 10., Flik. 11. i Flik. 14. latały bez pokładowych km-ów, a stan liczebny poszczególnych Fliegerkompanien był zróżnicowany (Flik. 1. i Flik. 8. w okresie 3-25 VIII 1914 r. miały tylko po cztery samoloty na stanie; Flik. 4. i Flik. 7. – po pięć samolotów, zaś nieco później Flik. 11. – osiem samolotów różnych typów). Tuż przed rozpoczęciem walk Flik. 1., Flik. 7., Flik. 10., Flik. 11. i Flik. 14. miały na stanie samoloty typu Lohner B „Pfeilflieger” z silnikami Daimler o mocy 90 KM każdy, Lohner C „Gebirgspfeilflieger” z silnikami Hiero o mocy 85 KM każdy, zaś Flik. 5. posiadała samoloty typu Aviatik B. I i DFW B. I z silnikami Mercedes o mocy 100 KM każdy (do 25 VIII na Nord-Ost Front dostarczono z rezerw 20 samolotów). Załogi c.k. Fliegerkompanien przydzielonych do polowej c.k. 1. Armii rozpoczęły loty bojowe tuż przed rozpoczęciem jej natarcia. Załogi Flik. 5. z lotniska w Nisku rozpoznawały od 19 VIII rejon pomiędzy Wisłą a Bugiem (widły Wisły i Wieprza) w kierunku na Lublin i Chełm, a w związku ze zmianą rozkazów od 20 VIII 1914 r. rozpoczęły loty w zalesiony rejon koryta Tanwi (przeciętny lot wykonywano na trasie do 200 km). Załogi Flik. 7. z lotniska w Nisku już od 12 VIII wykonały loty rozpoznawcze na rzecz dowództwa c.k. 1. Armii, które w rozkazie na następny dzień nakazało im loty w rejonie Sandomierz - Annopol - Zaklików - Janów Lubelski - Domostawa - Ulanów - Krzeszów i Rudnik - Ulanów - Krzeszów - Tarnogród - Biłgoraj - Terespol - Janów Lubelski - Zaklików. Załogi Flik. 7. 13 VIII rozpoznały wymienione rejony (były to pierwsze loty na długość 200 km i głębokość ok. 40 km nad terenem nieprzyjacielskim – załogi utrzymywały się w powietrzu nawet do pięciu godzin!), a rozpoznanie zarządzone na 14 VIII miało objąć obszar Kraśnik - Lublin - Pisaki - Turobin i dotyczyć ruchu kolejowego oraz foto-rozpoznania ewentualnych fortyfikacji polowych. 15 i 16 VIII załogi Flik. 7. rozpoznały rejon Kraśnik - Turobin, Frampol - Biłgoraj, Kraśnik - Lublin i Bełżyce - Urzędów, a 17 VIII rejon Kraśnika. Po kilku dniach lotów bojowych dały się we znaki kłopoty z silnikami samolotów typu Lohner B „Pfeilflieger”, które okazały się bardzo awaryjne (17 VIII jedna załoga musiała przymusowo lądować pod Janowem Lubelskim), ale mimo to loty kontynuowano, choć w następnych dniach problemy techniczne stały się prawdziwą zmorą Flik. 7. Rozpoznające na rzecz dowództwa sąsiedniej polowej c.k. 4. Armii załogi Flik. 8. z lotniska polowego w Radymnie od 13 VIII wykonywały loty głównie w rejon styku c.k. 3. i 4. Armii, zapędzając się w rejon Dzików - Tarnogród, 14 VIII 1914 r. w rejon Tomaszowa Lubelskiego i Chełma (lot zakończył się przymusowym lądowaniem pod Dachnowem), 15 VIII na południe od Tomaszowa Lubelskiego i Narola (w drodze na Tarnawatkę rozpoznano kolumnę w marszu rozciągniętą na odcinku 6 km, a drugi lot wykonano w rejon Uhnów - Bełz). 16 VIII załoga w składzie pilot Oblt. R. Holeka i obserwator Oblt. J. Kostrba wykonała lot rozpoznawczy w rejonie Zamościa, wykrywając oprócz jednostek piechoty i artylerii DK w marszu, za co otrzymała podziękowanie od dowódcy polowej c.k. 4. Armii. 17 VIII załogi rozpoznały rejon Tomaszów Lubelski - Krasnobród - Tarnawatka - Komarów - Tyszowce - Łówcza, wykrywając transport kolejowy ok. 50 wagonów (pod Tomaszowem Lubelskim samolot ostrzelała rosyjska opl.). W dniach 18 i 19 VIII lotów bojowych nie wykonywano, a 20 VIII załoga Flik. 8. wykryła pod Izbicą wielki transport wojsk rosyjskich. Od 21 VIII Flik. 8. rozpoczęła loty rozpoznawcze na kierunku lubelskim (jedna załoga rozpoznała rejon Turobin - Krasnystaw - Lublin, a po międzylądowaniu w Nisku na lotnisku Flik. 5. kontynuowano rozpoznanie, wykrywając niewielkie siły rosyjskie w marszu i na północ od Lublina cztery hangary namiotowe lotniska polowego). 22 VIII z lotniska polowego w Radymnie Flik. 8. wykonała ostatni lot rozpoznawczy (wysłana w rejon Włodzimierza Wołyńskiego załoga w składzie obserwator Oblt. A. Böhm i pilot Lt. A. Hartzer wykonała lot o długości 350 km w czasie 4½ godziny, ustanawiając frontowy rekord). Załogi Flik. 10. pierwsze loty wykonały z lotniska polowego pod Cieszanowem 22 VIII, operując na wysokości 200-800 m, lecz w miarę upływu dni doświadczenie wojenne sprawiło, że kolejne loty wykonywano na wysokości 400–800 m, nabierając respektu dla ognia rosyjskiej oraz własnej opl.

Rozpoznanie lotnicze załóg K.u.K. Luftschifferabteilung zapędzało się coraz głębiej nad terytorium rosyjskie, a tym samym „nieostrzelane” załogi c.k. Fliegerkompanien zdobywały cenne bojowe doświadczenie. Loty bojowe odbywano na odcinkach dochodzących do 350 km długości i na 90 km w głębi terenu przeciwnika. Łącznie w okresie 6–25 VIII załogi Flik. 1. wykonały sześć lotów, Flik. 5. – 12 lotów, Flik. 7. – 14 lotów, Flik. 8. – 15 lotów, Flik. 10. – jeden lot, Flik. 11. – trzy loty, Flik. 14. – 25 lotów (ogółem 74 loty), w tym w okresie bitwy kraśnickiej 23–25 VIII załogi Flik. 5. wykonały pięć lotów, Flik. 7.– dwa loty, Flik. 8. – trzy loty, Flik. 10. – dwa loty (łącznie 12 lotów w ciągu 72 godzin). W pierwszym dniu bitwy załogi Flik. 7. z lotniska polowego w Nisku wykonały dwa loty (rozpoznano rejon Kraśnik - Urzędów oraz rejon Szczebrzeszyna). Załogi Flik. 5. wykonały z tegoż lotniska polowego dwa loty (w rejonie Opola Lubelskiego wykryto wrogą DP w marszu, brak wrogich sił nad Wisłą, na odcinku Kraśnik - Chełm pięć–sześć rosyjskich DP i jedną DK w marszu). Załogi Flik. 8., operującej z lotniska polowego w Cieszanowie na rzecz dowództwa polowej c.k. 4. Armii, wykonały dwa loty, rozpoznając teren na wschód od Wieprza (obszar był wolny od sił rosyjskich). 24 VIII załogi Flik. 7. wykonały trzy loty w rejon Urzędowa i Kraśnika (jedna z załóg wykonała międzylądowanie pod Annopolem celem przekazania rozkazu dowództwu c.k. 12. DP). Załoga Flik. 5. rozpoznała rejon do Turobina przez Goraj (wykryto w marszu jedną grenadierską DP, a z Krasnegostawu w marszu na południe jedną DP). 25 VIII załoga Flik. 7. rozpoznała rejon Wikołaz - Bychawa (wykryto spore siły wroga), załoga Flik. 5. rozpoznała rejon na południe od Chełma i rejon Lublina, zaś załoga Flik. 8. rozpoznała rejon Izbica - Chełm - Hrubieszów (wykryła siły ok. pięciu rosyjskich DP i jednej DK w marszu na południe). 

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 5/2016