M60 − pierwszy czołg podstawowy Ameryki

Damian Ratka

M60 to pierwszy czołg podstawowy USA, opracowany na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Maszyna, która w założeniu miała być jedynie rozwiązaniem przejściowym do czasu wdrożenia docelowego czołgu podstawowego, okazała się rozwiązaniem podstawowym na ponad dwie dekady, do czasu wprowadzenia na szerszą skalę pojazdów rodziny M1 Abrams. M60 stał się prawdziwym koniem roboczym US Army, a na jego bazie powstało wiele pojazdów specjalistycznych. Pojazd był także szeroko eksportowany do wielu państw, a przez lata służby powstało wiele jego modyfikacji.

Geneza

Początków czołgu podstawowego należy doszukiwać się jeszcze przed wprowadzeniem do służby średniego M48, którego niedostatki były widoczne już na tym etapie. Początkowo problem próbowano rozwiązać projektem czołgu T87, a następnie bardziej zaawansowanego T95. Ten ostatni był maszyną bardzo rozwiniętą konstrukcyjnie, występował w wariantach od T95 do T95E12, wozy te wyposażone były w różne wieże, uzbrojenie główne, silniki, przekładnie główne itp., przy czym nie wszystkie warianty doczekały się budowy prototypów. Niemniej, nawet po jego zamknięciu, projekt T95 pozwolił na dalsze prace, a zbudowane prototypy posłużyły jako tzw. łoża testowe dla nowych rozwiązań technicznych. Warianty czołgu średniego T95, których rozwiązania posłużyły do dalszych prac to: T95E5, T95E7 i T95E8.

W międzyczasie trwały prace nad modernizacją czołgów średnich rodziny M48, istotnym elementem takiej modernizacji były prace nad nową wysokoprężną jednostką napędową, która miała zastąpić wówczas stosowany silnik benzynowy. W roku 1958 na konferencji OTAC (Ordnance Tank Automotive Command) zgodzono się, aby przyspieszyć prace nad nową wysokoprężną jednostką napędową oznaczoną jako AVDS-1790, która miała stać się napędem dla czołgów M48A2.

Ogólny kierunek dalszego rozwoju czołgów dla sił zbrojnych USA, poddany był rozległej debacie między US Army a Biurem Budżetowym (Bureau of the Budget, BOB) od marca do maja 1958 roku. Wedle BOB, US Army nie zanotowała odpowiednio szybkich postępów w ramach programu modernizacji czołgów, rekomendowano zaś, aby natychmiast zbadać wszystkie możliwości dla zastąpienia M48A2 lepszą maszyną. Zastępca szefa sztabu i logistyki US Army, DCSLOG (Deputy Chief of Staff of Logistics), był przekonany, że BOB nie zaaprobuje zakupów czołgów M48A2 po roku fiskalnym 1959 i wydał rozkaz, aby przygotować plan zakupu pojazdu akceptowalnego dla BOB.

Z powodu ograniczeń czasowych DCSLOG zaproponował czołg oparty na M48A2, ale wyposażony w silnik wysokoprężny AVDS-1790, zaproponowano także nowe oznaczenie dla czołgu, M51 zamiast M48A3, aby podkreślić skalę zmian względem M48A2. Alternatywą dla ulepszonego M48A2 było przyspieszenie prac nad czołgiem średnim T95, który był nadal rozwijany w tamtym czasie. Niemniej, wiele podzespołów czołgu T95 uznawano nadal za eksperymentalne i znajdujące się na wczesnym etapie rozwoju, a do tego ze względu na mniejsze rozmiary czołgu, należało opracować nowy, bardziej kompaktowy silnik wysokoprężny, bowiem już opracowany AVDS-1790 był jednostką zbyt dużą.

Ponadto w maju 1958 roku grupa wpływowych oficerów uznała, że T95 oferuje jedynie minimalny wzrost możliwości względem M48A2. Uważano, że dużo lepsze wyniki osiągnięte zostaną poprzez instalację silnika wysokoprężnego oraz potężniejszego uzbrojenia głównego w M48A2. Tymczasem już 1 maja 1958 roku BOB dokonało spodziewanej przez US Army decyzji o zaprzestaniu zakupów czołgów M48A2 po roku fiskalnym 1959. Tym samym planiści zdecydowali się na opracowanie i zakupy relatywnie taniego, tzw. przejściowego czołgu podstawowego, który wypełniłby lukę po zaprzestaniu produkcji M48A2, a przed wprowadzeniem do służby, docelowego czołgu podstawowego uzbrojonego w modne w tamtym okresie uzbrojenie rakietowe.

OTAC pracowało już od jakiegoś czasu nad nowym czołgiem w momencie, gdy przyszły wytyczne co do wymogów dla nowej, przejściowej maszyny. Wstępny program został sformułowany już 4 czerwca, dla pojazdu o eksperymentalnym oznaczeniu XM60. W tym również roku zmieniono system kodów alfanumerycznych US Army, gdzie dla maszyn eksperymentalnych, stare kody zaczynające się na literę „T” (Test) zmieniono na „XM” (eXperimental Model), po standaryzacji i wdrożeniu do służby, oznaczenie zmieniano na „M” (Model).

Po zakończeniu przeglądu stanu zasadniczych komponentów, zadecydowano, aby oprzeć nowy czołg na konstrukcji kadłuba M48A2, który wyposażony miał zostać w silnik AVDS-1790. Aby zorientować się w wytrzymałości nowych podzespołów, zmodyfikowano w Fort Knox jeden z prototypów oznaczonych jako M48A2E1, poprzez instalację dodatkowych płyt pancernych na wieży, które miały dociążyć czołg do masy 50,8 t.

Co ciekawe, XM60 miał być pierwszym zachodnim, a także pierwszym na świecie czołgiem podstawowym, produkowanym seryjnie, który planowano wyposażyć w pancerz kompozytowy. Osłona, która miała zostać zastosowana, nosiła nazwę Siliceous Cored Armor, w skrócie SCA, czyli pancerz z rdzeniem krzemionkowym, a konkretniej ten rdzeń stanowiło szkło kwarcowe (alternatywnie szkło krzemionkowe) umieszczone pomiędzy dwiema warstwami stali. Osłona ta początkowo została opracowana dla czołgu średniego T95, następnie rozważana była w formie modułów dodatkowego opancerzenia dla czołgów M48, zaś dla przyszłego M60 osłona ta miała być na stałe zintegrowana ze skorupą wieży i kadłuba.

W czołgu XM60 zakładano, że przygotowane rdzenie krzemionkowe będą umieszczane w formach odlewniczych wieży i kadłuba, po czym zalewane staliwem. Użycie pancerza SCA wymuszało jednak pewne zmiany w konstrukcji kadłuba względem protoplasty, czyli M48. Zamiast zaokrąglonego przodu kadłuba, zastosowano odlew tworzący z przodu płaskie powierzchnie, przechodzące w formę klina.

Jeśli chodzi o wieżę, preferowano zastosowanie wieży wzorowanej na tej z czołgu T95E7, która również miała być wyposażona w integralny pancerz SCA. Ostatecznie, ze względu na trudności w produkcji oraz problemy z samym pancerzem, który po trafieniu był wrażliwy na dość znaczne uszkodzenia mechaniczne, a także z uwagi na koszty, zdecydowano się zrezygnować z pancerza SCA. Również produkcja wieży wzorowanej na tej z T95E7, nie byłaby możliwa w 1960 roku, kiedy nowy wóz miał wejść do produkcji. Zdecydowano zatem, aby nowy czołg podstawowy został uproszczony, nie tylko poprzez rezygnację z pancerza specjalnego SCA, ale także zastosowanie w pierwszej wersji czołgu wieży bazującej na tej z czołgu M48A2.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 1/2023