Małe opancerzone kutry artyleryjskie projektu 58155 Giurza-M

Andrij Charuk

Ukraina stała się jedynym krajem europejskim, który w XXI wieku zbudował nowe rzeczne kutry opancerzone. Niewielkie zamówienie na eksport, skierowane do Azji Środkowej, na jednostki projektu 58150 umożliwiło opracowanie projektu i technologii oraz zaoferowanie własnej Marynarce Wojennej ulepszonego projektu 58155. Kutry tej wersji były uczestnikami kryzysowych i zbrojnych zdarzeń z jednostkami Federacji Rosyjskiej jeszcze przed 24 lutym 2022 roku. Oczywiście aktywnie wykonują zadania także po pełnoskalowej agresji, która dotknęła Ukrainę.

Kutry dla Uzbeków

Dnia 29czerwca 2003 roku podpisano umowę przewidującą budowę w Ukrainie za środki z amerykańskiej pomocy wojskowej dwóch opancerzonych rzecznych kutrów artyleryjskich, przeznaczonych dla straży granicznej Uzbekistanu. Budowano je według projektu 58150 (kryptonim Giurza), powstałego w Mikołajowie, w Centrum Naukowo-Badawczym Przemysłu Okrętowego. Planowano przy tym, że jednostki zostaną zbudowane również w Mikołajowie, w Stoczni im. 61 Komunara, jednak zakład ten, przeżywający nie najlepszy okres, nie zdołał uzyskać niezbędnego kredytu na realizację zlecenia. Zamówienie przejęła więc położona w Kijowie, na wyspie Rybalskiej, stocznia Lenińska Kuźnia (w 2017 roku w efekcie dekomunizacji nazwę stoczni zmieniono na Kuznia na Rybalskomu). Stocznia ta dysponowała doświadczeniem w zakresie budowy nie tylko cywilnych statków, ale również okrętów wojennych – w tym korwet projektu 1124M.

Kutry projektu 58150 wyróżniają się zwartą konstrukcją (wymiary 20,7 x 4,85 x 0,84 m, wyporność pełna 34 t). Wyposażone zostały w dwa amerykańskie silniki wysokoprężne Caterpillar C18 o mocy 1000 KM każdy, napędzające otunelowane pędniki (rozwiązanie to w połączeniu z małym zanurzeniem pozwala operować na płytkich wodach przybrzeżnych i śródlądowych). Prędkość maksymalna jednostki wynosi 28 węzłów, a zasięg – 450 mil (przy prędkości 11 węzłów).

Wyposażenie kutrów projektu 58150 odpowiada warunkom służby na wodach śródlądowych. Stanowisko kierowania siłownią oraz magazyny amunicji otrzymały opancerzenie stalowo-aluminiowe o grubości 5–10 mm, chroniące przed ostrzałem ze strony broni strzeleckiej. Środki łączności pozwalają na komunikowanie z oddziałami lądowymi, uzbrojenie również ujednolicono z wojskami lądowymi. W dziobowej części zainstalowano wieżyczkę pochodzącą od bwp BMP-2 z działkiem automatycznym 2A42 kal. 30 mm oraz km PKT kal. 7,62 mm. Typowo taka wieżyczka dysponuje również wyrzutnią ppk 9P135M, jednak na kutrach uzbrojenie rakietowe zdemontowano. Na rufie znajduje się z kolei wieżyczka od transportera opancerzonego BTR-70 z wkm KPWT kal. 14,5 mm oraz km PKT. Załogę Giurzy standardowo tworzy pięć osób.

Kutry dla Uzbekistanu otrzymały numery burtowe 01 i 02 oraz nazwy własne Dżajchun i Sajchun (są to dawne nazwy rzek Amu-Daria i Syr-Daria). Po dokończeniu budowy i próbach przeprowadzonych na wodach Zbiornika Kaniowskiego na Dnieprze, kutry częściowo rozmontowano i na pokładach samolotów transportowych An-124 przewieziono do Uzbekistanu. W końcu 2004 roku (dokładnie 29 października Dżajchun, a 8 grudnia Sajchun) obie jednostki wcielono do oddziału rzecznego straży granicznej na rzece Amu-Daria (w miejscowości Termez).

Rodzimy odbiorca

Projekt eksportowy 58150 stał się punktem wyjścia do stworzenia kutra przeznaczonego dla Marynarki Wojennej Ukrainy. W momencie jego powstania (koniec pierwszej dekady XXI wieku) kwestia prowadzenia działań wojennych na Dnieprze nie była poważnie rozważana. Dlatego projekt 58155 (kryptonim Giurza-M) powstał z myślą o operacjach na przybrzeżnych wodach morskich. Aby poprawić dzielność morską, nieznacznie zwiększono rozmiary kutra, a wyporność pełną zwiększono półtorakrotnie (do 54 ton). Uzbrojenie uległo znaczącym zmianom – zamiast wież z bwp i transportera opancerzonego, kuter otrzymał nowoczesne moduły bojowe (ale także pochodzenia „lądowego”), wzbogacono również skład wyposażenia radioelektronicznego.

Lista zadań, które miały zostać przydzielone nowym kutrom, obejmowała: patrolowanie, ochronę granic wodnych, zwalczanie małych łodzi wroga, ochronę przybrzeżnych stałych i pływających obiektów i konstrukcji hydrotechnicznych, wsparcie grup desantowych, zapewnienie bezpieczeństwa w nawigacji, a także wspomaganie działań rozpoznawczych, eskortę statków transportowych itp.

Ogólnie rzecz biorąc, przekształcenie kutra rzecznego w kuter do działań przybrzeżnych nie wyglądało optymalnie: było oczywiste, że na przykład ze względu na małą wysokość nad powierzchnią wody mogą wystąpić komplikacje przy użyciu broni na wzburzonym morzu. Projekt został jednak zrealizowany poprzez „dostosowanie” do niego koncepcji „floty moskitowej”. Decyzja była w dużej mierze polityczna, ale w przyszłości polityka wielokrotnie jeszcze wpływała na losy kutrów projektu 58155.

Według wstępnych planów do 2020 roku skład Marynarki Wojennej Ukrainy miał zostać uzupełniony aż o 18 kutrów Giurza-M. W 2012 roku, kiedy rozpoczęto budowę pierwszych jednostek, liczbę tę zmniejszono jednak do dziewięciu egzemplarzy, które planowano wyprodukować do 2017 roku. Ostatecznie zbudowano tylko osiem kutrów. W dodatku proces ten ciągnął się 11 lat.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 10/2024